Najczęściej zadawane pytania

Zwrot opłaty za niewykorzystane zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych

Odnosząc się do kwestii opłaty w przypadku rezygnacji przedsiębiorcy z zezwolenia, należy wskazać, że przedmiotowa kwestia była przedmiotem rozważań Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w wyroku z dnia 20 sierpnia 2020 r. o sygn. akt II GSK 518/20 uznał, że „Konsekwencją opłaty ukształtowanej w powiązaniu z korzystaniem z zezwolenia jest przepis art. 11¹ ust. 8 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U z 2023 r. poz. 165). Odwołując się do tego przepisu, Sąd trafnie wyjaśnił, iż z uwagi na wynikającą z tego przepisu zasadę uiszczenia opłaty w wysokości proporcjonalnej do okresu ważności zezwolenia, w przypadku wygaśnięcia zezwolenia, opłata uiszczona za okres po wygaśnięciu zezwolenia staje się opłatą nienależną i podlega zwrotowi przy czym jest to czynność materialno-techniczna – podobnie jak to ma miejsce w przypadku wyliczenia opłaty. Zgodzić się należy z twierdzeniem, iż jest tylko jedna opłata należna i jest nią opłata w wysokości proporcjonalnej do okresu ważności zezwolenia, przy czym dodać dla jasności trzeba, iż jest to okres, w którym realizuje się przyznane adresatowi prawo do sprzedaży napojów alkoholowych. Oczywiście prawidłowy jawi się więc wniosek co do obowiązku zwrotu przez organ kwoty stanowiącej opłatę nienależną i odpowiadającego mu uprawnienia do otrzymania zwrotu opłaty nienależnej (…).

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, w sytuacji gdy w związku ze złożonym wnioskiem informującym o rezygnacji z udzielonych zezwoleń, określone w art. 11¹ ust. 1 ww. ustawy uprawnienie wygasło, a zwrot opłaty uiszczonej ponad czas obowiązywania zezwolenia stanowi, w związku z przepisem art. 11¹ ust. 8 ustawy, obowiązek gminy, który nie może być warunkowany złożeniem wniosku w tym przedmiocie przez osobę zawiadamiającą organ o rezygnacji z zezwolenia”. Taka sama procedura będzie miała zastosowanie również w przypadku cofnięcia zezwolenia przez organ. Uiszczenie opłaty ma charakter obowiązku wynikającego z mocy ustawy. Oznacza to, że nie ma konieczności wydawania w tej sprawie decyzji przez organy gminy.

NSA w powyższym wyroku rozpatrywał przypadek, w którym zezwolenie wygasło ze względu na rezygnację przedsiębiorcy. W zgodzie z powyższym wyrokiem, w przypadku „niewykorzystania” zezwolenia ze względu na rezygnację z prowadzenia sprzedaży napojów alkoholowych (wygaśnięcie zezwolenia ze względu na likwidację punktu sprzedaży, stosownie do art. 18 ust. 12 pkt 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi) opłata powinna być naliczona w sposób proporcjonalny do ważności zezwolenia w roku, w którym ono wygasło. Opłata dokonana ponad wymaganą wartość powinna zostać zwrócona przedsiębiorcy jako nienależna. Z powyższego wynika, że przedsiębiorca w roku, w którym rezygnuje z zezwolenia jest obowiązany do uiszczenia opłaty w wysokości odpowiadającej długości ważności tego zezwolenia – wydaje się zatem, że w opłata powinna być zatem wyliczona do dnia, w którym zezwolenie wygaśnie (czyli np. za 30 dni września – jeśli zezwolenie będzie obowiązywało do 30 września lub za wrzesień i październik – jeśli zezwolenie wygaśnie z końcem października).

Do wyżej wymienionych argumentów przychyliła się również w odpowiedzi na wniosek prezydenta Pabianic, Regionalna Izba Obrachunkowa w Łodzi (wyjaśnienie z dnia 6.12. 2022 r. WA 4120-46/2022-w), która wyjaśniła, że w świetle przepisów ustawy o finansach publicznych oraz ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego „nie jest prawnie dopuszczalne, by kwoty opłat za korzystanie z zezwoleń zapłacone do końca danego roku, w sytuacji gdy zezwolenia te wyeliminowane zostały z obrotu prawnego w wyniku wygaśnięcia a także i cofnięcia mogły pozostawać w budżecie jednostki, do którego zostały wpłacone”. „Dokonanie zwrotu ww. opłaty jest obowiązkiem gminy i nie może być warunkowane złożeniem wniosku o jej zwrot” – wskazano w wyjaśnieniu.

Sprzedaż napojów alkoholowych za pośrednictwem Internetu (sklepy internetowe) lub „na telefon” z dowozem do domu klienta

Poddając przepisy ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) wykładni językowej należy stwierdzić, że ww. nie przewidują możliwości wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych za pośrednictwem Internetu (czy „na telefon”, z dowozem do domu klienta). Zakaz ten wynika wprost z treści ustawy. W myśl art. 18 ust. 1 wskazanej ustawy „sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży może być prowadzona tylko na podstawie zezwolenia wydanego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), właściwego ze względu na lokalizację punktu sprzedaży”. Przywołana powyżej ustawa wskazuje poszczególne rodzaje zezwoleń na prowadzenie sprzedaży określonych napojów alkoholowych. Są to:

zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia w miejscu sprzedaży, wydawane na okres minimum 4 lat na sprzedaż w określonym punkcie sprzedaży (lokalu);
zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia poza miejscem sprzedaży, wydawane na okres minimum 2 lat na sprzedaż w określonym punkcie sprzedaży (lokalu);
zezwolenie jednorazowe, wydawane na okres do 2 dni przedsiębiorcom posiadającym którekolwiek z wyżej wymienionych zezwoleń lub jednostkom Ochotniczej Straży Pożarnej;
zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych dla przedsiębiorców, których działalność polega na dostarczaniu żywności na imprezy zamknięte organizowane w czasie i miejscu wyznaczonym przez klienta, w oparciu o zawartą z nim umowę, wydawane na okres do 2 lat;
zezwolenie na wyprzedaż posiadanych zewidencjonowanych zapasów napojów alkoholowych, wydawane określonej grupie przedsiębiorców na okres do 6 miesięcy.

Powyższy katalog ma charakter zamknięty, co oznacza, że organ zezwalający może udzielić tylko i wyłącznie zezwolenia przewidzianego w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Należy w tym miejscu przywołać konstytucyjną zasadę praworządności, zgodnie z którą organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, która doznaje konkretyzacji w odniesieniu do administracji publicznej, w tym również samorządowej, w przepisach kodeksu postępowania administracyjnego, którego art. 6 stanowi, że organy administracji publicznej działają na podstawie przepisów prawa. Oznacza to, że organ zezwalający nie ma formalnej możliwości udzielenia zezwolenia nie przewidzianego przez obowiązujące przepisy. Należy z całą stanowczością podkreślić, iż „organ administracji publicznej nie działa w myśl zasady, co nie jest zabronione jest dozwolone” (por. Leszek Bielecki, glosa do wyroku NSA z dnia 14 kwietnia 2011 r., II GSK 431/10).

Poddając przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wykładni systemowej dojdziemy do analogicznego wniosku jak powyżej. Przepisy ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) jako jedną z podstawowych zasad handlu wymieniają zasadę wolności działalności gospodarczej. Powyższa zasada znajduje również odzwierciedlenie na szczeblu ustawowym – w ustawie Prawo przedsiębiorców. Jednakże należy z całą stanowczością podkreślić, iż zasada wolności gospodarczej nie jest absolutna (por. Leszek Bielecki, glosa do wyroku NSA z dnia 14 kwietnia 2011 r., II GSK 431/10) i doznaje ona ograniczeń, które wynikają z przepisów szczególnych. Powyższe znajduje odzwierciedlenie w art. 22 Konstytucji RP, z którego wynika, iż ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. W przedmiotowej kwestii, tego rodzaju ograniczenia wynikają bezpośrednio z przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Wykładnia celowościowa i funkcjonalna przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi rozwiewają wszelkie wątpliwości dotyczące możliwości sprzedaży napojów alkoholowych za pośrednictwem Internetu. Niewątpliwie celem ustawodawcy było wychowanie obywateli w trzeźwości oraz przeciwdziałanie alkoholizmowi, a środkiem do osiągnięcia wskazanego celu – między innymi ograniczenie dostępności alkoholu (vide art. 2 § 1 pkt 4 ustawy). Nie podlega dyskusji, iż dopuszczenie możliwości sprzedaży napojów alkoholowych za pośrednictwem Internetu w znacznym stopniu zwiększyłoby dostępność alkoholu. Przeciętny obywatel, mający dostęp do Internetu, uzyskałby możliwość wyboru pomiędzy udaniem się do najbliższego, stacjonarnego punktu sprzedaży napojów alkoholowych, a zamówieniem napoju alkoholowego za pośrednictwem Internetu – bez konieczności opuszczania domu. Przy tym należy zauważyć, iż nie bez przyczyny ustawodawca nałożył na organy jednostek samorządu terytorialnego obowiązek ustalania limitu punktów sprzedaży napojów alkoholowych na terenie danej gminy. Przy dopuszczeniu sprzedaży internetowej alkoholu ten obowiązek stałby się przepisem martwym, zupełnie bezprzedmiotowym.

Należy podkreślić, iż przepisy unijne dopuszczają stosowanie systemu zezwoleń oraz innego rodzaju ograniczeń w prawie państw członkowskich. W Dyrektywie 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotyczącej usług na rynku wewnętrznym, która ustanawia ogólne ramy prawne, których założeniem jest likwidacja barier w prowadzeniu działalności usługowej na terytorium Unii Europejskiej znajdziemy np. następujący zapis: „Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości, względy zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, zdrowia zwierząt i środowiska miejskiego stanowią nadrzędny interes publiczny. Takie nadrzędne względy mogą uzasadniać stosowanie systemów zezwoleń i innych ograniczeń”.

Rozważając z kolei ewentualność sprzedaży napojów alkoholowych za pośrednictwem Internetu (lub inaczej przy użyciu technologii składania zamówień przy pomocy środków komunikacji na odległość – za pośrednictwem platform internetowych, e-maili, telefonu) prowadzonej równolegle ze sprzedażą w punkcie spełniającym wymogi ustawowe trzeba zauważyć, iż produkt, którego sprzedaż dopuszcza się jedynie na podstawie zezwoleń, powinien być dostępny wyłącznie w punktach sprzedaży objętych tymi zezwoleniami, przy jednoczesnym założeniu szczególnej kontroli nad jego obrotem. Powyższe stanowisko znajduje oparcie we wskazanych poniżej regulacjach prawnych:

Przepis art. 9⁶ ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi zawiera zamknięty katalog punktów sprzedaży prowadzących detaliczną sprzedaż napojów alkoholowych (z wyjątkiem piwa), mianowicie: sklepy branżowe ze sprzedażą napojów alkoholowych, wydzielone stoiska – w samoobsługowych placówkach handlowych o powierzchni sprzedażowej powyżej 200 m² i pozostałe placówki samoobsługowe oraz inne placówki handlowe, w których sprzedawca prowadzi bezpośrednią sprzedaż napojów alkoholowych. Natomiast w myśl art. 18 ust. 7 pkt 6 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, jednym z warunków sprzedaży napojów alkoholowych jest prowadzenie tej sprzedaży wyłącznie w miejscu określonym w zezwoleniu. Z powyższego wynika, iż sprzedaż detaliczna napojów alkoholowych może być prowadzona wyłącznie we wskazanych powyżej stacjonarnych punktach sprzedaży (spełniających dodatkowo przesłanki określone w innych przepisach ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz aktach prawa miejscowego).

Należy zaznaczyć, iż wskazane przepisy dotyczą „sprzedaży”. Zgodnie z treścią art. 535 k.c. „przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę”. Komentowany typ umowy ma charakter zobowiązująco-rozporządzający, chyba że z ustawy lub umowy zostanie wyłączony skutek rzeczowy w postaci przejścia własności (S. Rudnicki, glosa do postanowienia SN z 26 marca 1998 r., I CKN 586/97, OSP 1998, z. 12, poz. 220). Umowa sprzedaży lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, jednakże – w myśl art. 155 par. 2 k.c. – „jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy”. W przypadku napojów alkoholowych mamy niewątpliwie do czynienia z rzeczami oznaczonymi co do gatunku, co oznacza, że do zawarcia umowy tj. zrealizowania zarówno jej zobowiązującego jak i rozporządzającego charakteru, wymagane jest przeniesienie własności poprzez przeniesienie posiadania rzeczy. Innymi słowy umowa zostaje zawarta dopiero w czasie jak i miejscu przekazania towaru kupującemu. Należy ponadto pamiętać, iż w przypadku umowy sprzedaży świadczeniu sprzedającego odpowiada świadczenie kupującego i powinny one (co do zasady) następować jednocześnie. Skoro przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wymagają, aby sprzedaż napoju alkoholowego nastąpiła na terenie wyznaczonego punktu sprzedaży, to zarówno zapłata ceny jak i wydanie towaru powinno nastąpić we wskazanym miejscu.

W myśl art. 18 ust. 7 pkt 6 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, jednym z warunków sprzedaży napojów alkoholowych jest prowadzenie tej sprzedaży wyłącznie w miejscu określonym w zezwoleniu. W przypadku dopuszczenia możliwości sprzedaży internetowej napojów alkoholowych, umów zawieranych za pośrednictwem stron www, pojawia się problem z określeniem miejsca sprzedaży. Zgodnie z art. 70 § 2 kodeksu cywilnego „w razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej – w miejscu zamieszkania albo w siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy”. Przepisy art. 70 § 2 k.c. mają zastosowanie „w razie wątpliwości”, a więc wówczas, gdy strony nie wskazały miejsca zawarcia umowy, bądź uczyniły to, lecz w sposób niejednoznaczny, albo każda ze stron wskazała inną chwilę lub inne miejsce zawarcia umowy (a zastosowanie reguł wykładni zgodnie z art. 65 k.c. tych rozbieżności nie usunęło), bądź z innych względów istnieją w tym zakresie wątpliwości (por. komentarz do art. 70 Katarzyna Kopaczyńska-Pieczniak w: Kidyba A. (red.), Gawlik Z., Janiak A., Kopaczyńska-Pieczniak K., Kozieł G., Niezbecka E., Sokołowski T. Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna. LEX, 2010). Oznacza to, iż jeżeli sprzedawca nie wskazał miejsca sprzedaży np. w regulaminie umieszczonym na stronie internetowej sklepu, określenie miejsca zawarcia umowy sprzedaży może nastręczać wątpliwości, a wówczas zastosowanie ma wskazany powyżej przepis.

W przypadku sprzedaży internetowej napojów alkoholowych pojawiałaby się również kolejna wątpliwość: kto jest oferentem, a kto oblatem. Często trudno ustalić czy – na stronie internetowej – mamy do czynienia z ofertą czy z zaproszeniem do złożenia oferty, do zawarcia umowy. Zgodnie z treścią art. 71 k.c. „ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy”. Przepis art. 543 k.c. przewiduje natomiast, iż „wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży”, przy tym nasuwa się wątpliwość czy publikowanie na stronie internetowej opisu przedmiotu wraz z ceną jest ofertą sprzedaży tj. wystawianiem na widok publiczny czy też jedynie publikowaniem informacji. Pogląd doktryny w tym względzie jest podzielony. Należy jednakże przyjąć, iż w razie wątpliwości informacje udostępnione na stronie www nie będą uznawane za ofertę, a zaproszenie do zawarcia umowy – zgodnie ze wskazanym powyżej przepisem art. 71 k.c. Z kolei, jeżeli publikowane na stronie informacje uznajemy nie za ofertę, a jedynie zaproszenie do zawarcia umowy, to w konsekwencji oferentem jest kupujący (składający ofertę np. w formie maila z zamówieniem), a co za tym idzie miejscem zawarcia umowy, zgodnie z art. 70 par. 2 k.c. (oczywiście jedynie w przypadku braku regulacji w tym zakresie w umowie bądź regulaminie), jest miejsce zamieszkania kupującego. Taki stan rzeczy stanowi ewidentne naruszenie przepisu art. 18 ust. 7 pkt 6 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Należy przy tym zaznaczyć, że nawet w przypadku, gdy z konkretnego stanu faktycznego wynika, iż to sprzedającego należy traktować jako oferenta, sytuacja komplikuje się, gdy przedsiębiorca zamierza prowadzić sprzedaż napojów alkoholowych w punkcie sprzedaży, który nie jest zlokalizowany w jego siedzibie (lub np. w przypadku przedsiębiorców posiadających większą ilość punktów sprzedaży). Decyzja administracyjna w przedmiocie wydania zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych ma charakter podmiotowo-przedmiotowy – zostaje wydana dla konkretnego przedsiębiorcy oraz na potrzeby ściśle określonego punktu sprzedaży (który w tym przypadku nie jest tożsamy z siedzibą przedsiębiorcy), natomiast zgodnie z brzmieniem przepisu art. 70 par. 2 k.c. miejscem zawarcia umowy będzie nie punkt sprzedaży, a siedziba oferenta. Oczywistym jest więc, iż również w takim stanie faktycznym mamy do czynienia z naruszeniem przepisów art. 18 ust. 7 pkt 6 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Przepis art. 15 ust. 1 wspomnianej ustawy wprowadza obowiązujący wymóg przestrzegania zakazu sprzedaży napojów alkoholowych osobom nieletnim, nietrzeźwym oraz na kredyt i pod zastaw. Naruszenie tego zakazu stanowi występek zagrożony karą grzywny. W przypadku sprzedaży internetowej, powstaje problem w zakresie kontroli omawianego zjawiska, przez upoważnione do tego organy, jak również trudność w ustaleniu osób winnych ewentualnego naruszenia (trudno bowiem kuriera dostarczającego napoje alkoholowe do domu klienta nazwać sprzedającym – vide art. 15 ust. 2 ustawy, a kierownika firmy kurierskiej – kierownikiem zakładu handlowego bądź gastronomicznego, w którym popełniono przestępstwo – vide art. 43 ust. 2 ustawy).

Należy także zauważyć, iż ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi ma za zadanie obligować przedsiębiorców do prowadzenia sprzedaży napojów alkoholowych w sposób odpowiedzialny. Sprzedaż tych produktów za pośrednictwem Internetu nie stwarza należytych gwarancji prowadzenia sprzedaży napojów alkoholowych w rzetelny sposób, w rozumieniu przepisów wskazanej ustawy.

Jak wynika z powyżej przedstawionej opinii prawnej sprzedaż napojów alkoholowych za pośrednictwem Internetu jest sprzeczna z przepisami ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Osoba prowadząca sprzedaż internetową alkoholu popełnia przestępstwo z art. 43 ust. 1 ww. ustawy, narażając się tym samym na odpowiedzialność karną.

Należy także zaznaczyć, iż powyższe stanowisko znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego – w wyrok z dnia 14 kwietnia 2011 r. sygn. akr II GSK 431/10 Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wskazał, iż „jeżeli ustawodawca nie przewidział prawnej możliwości sprzedaży alkoholu za pośrednictwem Internetu, to na gruncie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie dozwolił jej, ponieważ – co wynika z celu ustawy – nadrzędnym celem jest wychowanie w trzeźwości łącznie z przeciwdziałaniem alkoholizmowi. Za przeciwdziałanie alkoholizmowi nie może być uznana taka wykładnia art. 18 ww. ustawy, która rozszerzałaby enumeratywnie w nim wymieniony katalog zezwoleń na sprzedaż alkoholu”.

Także Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku (sygn. akt III SA/Wr 519/13) wskazał, że:

Zgodnie z treścią art. 18 ust. 9, art. 18¹ ust. 1, art. 18¹ ust. 4, art. 18⁴ ust. 1 ustawy z 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi katalog zezwoleń na prowadzenie sprzedaży napojów alkoholowych ma charakter zamknięty i ustawodawca nie przewidział w nim kategorii zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych przez Internet (w sklepie internetowym).
Jeżeli celem ustawy z 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi jest ograniczenie dostępności alkoholu, to za działanie zmierzające w przeciwnym kierunku należałoby uznać przyjęcie rozszerzającej wykładni przepisów przez uznanie, że dopuszczalna jest także sprzedaż internetowa napojów alkoholowych.
Ustawa z 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wskazuje, że sprzedaż detaliczną napojów alkoholowych prowadzi się w punktach sprzedaży (placówkach handlowych) i tylko tam, tzn. w ściśle określonym miejscu, sprzedawca może prowadzić sprzedaż bezpośrednią napojów alkoholowych.

Sprzedaż napojów alkoholowych za pośrednictwem Internetu (czy za pośrednictwem telefonu) jest podstawą odpowiedzialności administracyjnej – co oznacza, że w przypadku wykrycia tego rodzaju działalności należy zawiadomić organ zezwalający (organ, który wydał rzeczonemu przedsiębiorcy zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych – będzie to zawsze wójt, burmistrz lub prezydenta miasta), a organ ten powinien wszcząć postępowanie w przedmiocie cofnięcia zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych w danym punkcie z uwagi na nieprzestrzeganie warunków sprzedaży napojów alkoholowych.

Ponadto sprzedaż internetowa napojów alkoholowych jest również podstawą odpowiedzialności karnej (z uwagi na prowadzenie sprzedaży napojów alkoholowych wbrew warunkom zezwolenia – vide przestępstwo z art. 43 ust. 1 ustawy), zatem w takiej sytuacji należy zawiadomić również organy ścigania (właściwą miejscowo jednostkę policji lub prokuratury).

Na marginesie powyższych rozważań warto dodać, że w dniu 8 września 2022 r. Naczelny Sąd Administracyjny wydał wyrok w sprawie o sygn. akt. III GSK 2034/18 (link do Centralnej Bazy Orzeczeń Sądów Administracyjnych). NSA oddalił skargę kasacyjną, a tym samym wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 8 sierpnia 2018 r. sygn. akt III SA/Kr 493/18 stał się prawomocny.

Produkcja lodów, ciast i deserów z alkoholem a zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych

Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu  w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) napojem alkoholowym jest produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy pochodzenia rolniczego w stężeniu przekraczającym 0,5 % objętościowych alkoholu. Oznacza to, że jako napój alkoholowy w rozumieniu wspomnianej wyżej ustawy oprócz napojów w ścisłym tego słowa znaczeniu (oznaczających płyny) należy traktować również inne produkty spożywcze, jeżeli zawierają w sobie ww. określoną ilość alkoholu.

Wobec powyższego także produkty spożywcze, o konsystencji stałej, żelu, pasty itp., zawierające alkohol etylowy pochodzenia rolniczego w stężeniu powyżej 0,5% objętości alkoholu, stanowią napój alkoholowy w rozumieniu ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Zatem także lody czy desery zawierające alkohol etylowy pochodzenia rolniczego w stężeniu przekraczającym 0,5 % objętości (w gotowym produkcie) są napojem alkoholowym w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

W związku z powyższym do tego rodzaju produktu będą miały zastosowanie wszelkie obowiązki i zakazy wynikające w przepisów wskazanej ustawy – między innymi zakaz reklamy napoju alkoholowego zawarty w art. 13¹ ustawy, jak i obowiązek uzyskania zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych.

Jeśli dany produkt (w tym przypadku desery, lody) jest napojem alkoholowym w rozumieniu przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tj. zawiera alkohol etylowy pochodzenia rolniczego w stężeniu przekraczającym 0,5% objętościowych alkoholu), wówczas do jego sprzedaży (w tym przypadku detalicznej) wymagane będzie zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych i wówczas do produkcji danego produktu przedsiębiorca będzie musiał używać napojów alkoholowych zakupionych u hurtownika, albowiem z przepisu art. 18 ust. 7 pkt 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wynika, że warunkiem prowadzenia działalności w przedmiocie sprzedaży detalicznej napojów alkoholowych jest zaopatrywanie się w napoje alkoholowe u producentów i przedsiębiorców posiadających odpowiednie zezwolenie na sprzedaż hurtową napojów alkoholowych.

Natomiast, jeżeli gotowy produkt (np. deser) zawiera mniej niż 0,5% objętości alkoholu, wówczas nie jest napojem alkoholowym w rozumieniu przepisów ustawy, a do jego wytworzenia można legalnie używać napojów alkoholowych nabytych u przedsiębiorcy detalicznego.

Sprzedaż napojów alkoholowych w sklepie z tzw. roll-baru (napojów alkoholowych przelewanych do mniejszych opakowań)

Zgodnie z treścią przepisu art. 18 ust. 7 pkt 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r.  o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) warunkiem prowadzenia sprzedaży napojów alkoholowych do spożycia w miejscu (zezwolenie gastronomiczne) lub poza miejscem sprzedaży (zezwolenie potocznie zwane sklepowym) jest zaopatrywanie się w napoje alkoholowe u producentów i przedsiębiorców posiadających odpowiednie zezwolenie na sprzedaż hurtową napojów alkoholowych.

Z kolei art. 13 ust. 1 ww. ustawy wskazuje, że napoje alkoholowe dostarcza się do miejsc sprzedaży tylko w naczyniach zamkniętych, z oznaczeniem nazwy producenta, rodzaju i ilości napoju oraz jego mocy.

W ramach posiadanego zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia poza miejscem sprzedaży (sklep) nie ma możliwości prowadzenia rozlewni napojów alkoholowych (przelewania z większych butelek do mniejszych czy z roll-baru albo kegów, beczek do butelek plastikowych lub innych naczyń), dopuszczalna jest jedynie jego sprzedaży – w oryginalnych opakowaniach (oczywiście pod warunkiem pochodzenia owych napojów alkoholowych od producentów posiadających odpowiednie zezwolenie na sprzedaż hurtową).

Przedsiębiorca detaliczny posiadający zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia poza miejscem sprzedaży może sprzedać swoim klientom napoje alkoholowe tylko w takim opakowaniu, w jakim nabył je od przedsiębiorcy hurtowego. Przykładowo – jeśli napoje zostały przez niego nabyte w beczkach – może je sprzedaż tylko w takiej formie (tj. beczkach), bez przelewania ich do mniejszych opakowań (kegów, butelek itp.). I analogicznie – jeśli przedsiębiorca detaliczny nabył napoje alkoholowe od przedsiębiorcy hurtowego w postaci kegów – może sprzedawać tylko kegi, jeśli butelki – prowadzi sprzedaż w formie ww. butelek.

Trzeba także podkreślić, że tego rodzaju działania (tj. sprzedaż napojów alkoholowych wbrew warunkom zezwolenia) są zarówno podstawą do cofnięcia zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, jak i podstawą odpowiedzialności karnej.

Przedsiębiorca mógłby ubiegać się o zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia w miejscu sprzedaży (tzw. gastronomiczne), ale na podstawie tego zezwolenia również nie mógłby sprzedawać rozlanego do mniejszych opakowań alkoholu „na wynos”, a jedynie do spożycia na miejscu, w punkcie sprzedaży.

Sprzedaż piwa bezalkoholowego

Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) „napojem alkoholowym w rozumieniu niniejszej ustawy jest produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy pochodzenia rolniczego w stężeniu przekraczającym 0,5% objętościowych alkoholu.” Z uwagi na powyższe, piwo bezalkoholowe (o zawartości nieprzekraczającej 0,5% alkoholu) nie jest napojem alkoholowym w rozumieniu ww. ustawy, zatem nie jest wymagane stosowne zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych, aby móc prowadzić sprzedaż piwa bezalkoholowego. Przedsiębiorca, który sprzedaje tego rodzaju napoje nie uwzględnia ich w oświadczeniu o wartości sprzedaży, a zatem nie zwiększają wymiaru opłaty, do uiszczenia której zobowiązany jest przedsiębiorca.

Informujemy jednak przy tym, że sprzedaż osobom nieletnim tzw. piwa bezalkoholowego (o zawartości alkoholu w stężeniu nieprzekraczającym 0,5%), będzie budzić wątpliwości wychowawcze oraz może naruszać cele cytowanej ustawy związane z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych szczególnie wśród dzieci i młodzieży, gdyż spożywanie przez dzieci oraz młodzież piwa bezalkoholowego wyrabia nawyki konsumpcji piwa w życiu dorosłym.

Jednakże należy wskazać, że produkt, który nie stanowi napoju alkoholowego  w rozumieniu przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie podlega regulacji art. 15 ust. 1 pkt. 2 ww. ustawy (zakaz sprzedaży osobom do lat 18). Sprzedawca nie posiada również uprawnienia do weryfikacji wieku nabywcy za pomocą jego dowodu osobistego.

Warto zauważyć, że jeśli nabywcą jest dziecko (np. 13-letnie), odmowa sprzedaży piwa bezalkoholowego może być uzasadniona interesem społecznym w kształtowaniu właściwych postaw wśród dzieci. W tym kontekście warto zwrócić na art. 135 Kodeksu wykroczeń. Przepis ten stanowi, że „Kto, zajmując się sprzedażą towarów w przedsiębiorstwie handlu detalicznego lub w przedsiębiorstwie gastronomicznym, ukrywa przed nabywcą towar przeznaczony do sprzedaży lub umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia sprzedaży takiego towaru, podlega karze grzywny”. Stosując rozumowanie a contrario, należy uznać, że zakresem tego wykroczenia nie została objęta uzasadniona odmowa sprzedaży. O ile zatem wiekiem nabywcy można byłoby uzasadnić odmowę sprzedaży w przypadku dziecka, o tyle odmowa ta będzie mniej uzasadniona w przypadku osoby znajdującej się w granicznym wieku pełnoletności. Tylko pewność, że nabywca jest dzieckiem, mogłaby stanowić próbę uzasadnienia odmowy sprzedaży w przedmiotowej sytuacji.

Na koniec należy podkreślić, że do sprzedaży piwa bezalkoholowego nie stosują się przepisy dotyczące napojów alkoholowych, w tym zakaz sprzedaży takiego napoju osobom do lat 18.

Reklama napojów alkoholowych w Internecie

Należy nadmienić, że Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (wcześniej jako Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, dalej: PARPA) od wielu lat zgłasza przypadki nielegalnej reklamy i promocji napojów alkoholowych do organów ścigania (właściwej jednostki policji lub prokuratury) – w tym także przypadki nielegalnej reklamy napojów alkoholowych.

Warto dodać, że ciągu ostatnich lat Państwowa Agencja Rozwiazywania Problemów Alkoholowych (a obecnie KCPU) wielokrotnie (ponad sto razy) interweniowała w przypadkach prowadzenia nielegalnej reklamy i promocji napojów alkoholowych. PARPA wielokrotnie składała także zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa w przypadku prowadzenia nielegalnej reklamy i promocji w Internecie (w tym za pośrednictwem portali społecznościowych Facebook i Instagram).

KCPU nie posiada jednakże w tym zakresie żadnych dodatkowych kompetencji, może jedynie zgłaszać przypadki nielegalnej reklamy organom ścigania (policji i prokuraturze).

Zgodnie z art. 45² ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) prowadzenie nielegalnej reklamy napojów alkoholowych jest przestępstwem i podlega karze grzywny od 10.000 do 500.000 złotych.

Warto dodać, że każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu – a taki charakter ma przestępstwo z art. 45² ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję (vide art. 304 kodeksu postępowania karnego). Zatem każda osoba fizyczna może także samodzielnie złożyć do organów ścigania stosowne zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa nielegalnej reklamy. Jednakże, aby dokonać takiego zgłoszenia konieczne jest podanie podstawowych informacji o przestępstwie – gdzie zostało ono popełnione lub ujawnione (tj. adres, gdzie znajdowała się osoba, która wykryła reklamę – jest to istotne dla ustalenia właściwości miejscowej), kiedy (w tym przypadku należy podać, kiedy zgłaszający zapoznał się z treścią nielegalnej reklamy) oraz kto zaobserwował przestępstwo – w tym przypadku będzie to osoba, która zapoznała się z ww. nielegalną reklamą (osoba ta zostanie następnie powołana na świadka w toczącym się postępowaniu karnym).

Gdyby jednakże zdecydowali się Państwo na zwrócenie się do nas, aby to KCPU złożyło zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prowadzenia nielegalnej reklamy również prosimy o podanie szczegółowych informacji dotyczących ww. czynu (data i miejsce ujawnienia, link do reklamy, ew. zrzut z ekranu ww. reklamy wraz z datą).

Reklama napojów alkoholowych w witrynie sklepowej

W myśl przepisu art. 2¹ ust. 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) reklamą napojów alkoholowych jest publiczne rozpowszechnianie znaków towarowych napojów alkoholowych lub symboli graficznych z nimi związanych, a także nazw i symboli graficznych przedsiębiorców produkujących napoje alkoholowe, nieróżniących się od nazw i symboli graficznych napojów alkoholowych, służące popularyzowaniu znaków towarowych napojów alkoholowych.

Natomiast w myśl przepisu art. 2¹ ust. 2 wskazanej ustawy promocja napojów alkoholowych oznacza publiczną degustację napojów alkoholowych, rozdawanie rekwizytów związanych z napojami alkoholowymi, organizowanie premiowanej sprzedaży napojów alkoholowych, a także inne formy publicznego zachęcania do nabywania napojów alkoholowych.

Przepis art. 13¹ ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi zabrania się na obszarze kraju reklamy i promocji napojów alkoholowych, z wyjątkiem piwa, którego reklama i promocja jest dozwolona, pod warunkiem że:

nie jest kierowana do małoletnich,
nie przedstawia osób małoletnich,
nie łączy spożywania alkoholu ze sprawnością fizyczną bądź kierowaniem pojazdami,
nie zawiera stwierdzeń, że alkohol posiada właściwości lecznicze, jest środkiem stymulującym, uspakajającym lub sposobem rozwiązywania konfliktów osobistych,
nie zachęca do nadmiernego spożycia alkoholu,
nie przedstawia abstynencji lub umiarkowanego spożycia alkoholu w negatywny sposób,
nie podkreśla wysokiej zawartości alkoholu w napojach alkoholowych jako cechy wpływającej pozytywnie na jakość napoju alkoholowego,
nie wywołuje skojarzeń z:
a)  atrakcyjnością seksualną,
b)  relaksem lub wypoczynkiem,
c)  nauką lub pracą,
d)  sukcesem zawodowym lub życiowym.

2. Reklama i promocja piwa, o której mowa w ust. 1, nie może być prowadzona:

w telewizji, radiu, kinie i teatrze między godziną 600 a 2000, z wyjątkiem reklamy prowadzonej przez organizatora imprezy sportu wyczynowego lub profesjonalnego w trakcie trwania tej imprezy;
na kasetach wideo i innych nośnikach;
w prasie młodzieżowej i dziecięcej;
na okładkach dzienników i czasopism;
na słupach i tablicach reklamowych i innych stałych i ruchomych powierzchniach wykorzystywanych do reklamy, chyba że 20 % powierzchni reklamy zajmować będą widoczne i czytelne napisy informujące o szkodliwości spożycia alkoholu lub o zakazie sprzedaży alkoholu małoletnim;
przy udziale małoletnich”.

Jak stanowi ust. 8 cytowanego przepisu „zakaz określony w ust. 1 dotyczy również wydawnictw promocyjno-reklamowych przekazywanych przez producentów, dystrybutorów lub handlowców napojów alkoholowych klientom detalicznym”.

Jednakże należy zaznaczyć, iż w myśl ust. 9 cytowanego przepisu „zakazy określone w ust. 1-8 nie obejmują reklamy i promocji napojów alkoholowych prowadzonej wewnątrz pomieszczeń hurtowni, wydzielonych stoisk lub punktów prowadzących wyłącznie sprzedaż napojów alkoholowych oraz na terenie punktów prowadzących sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejscu sprzedaży”.

Pojawia się tutaj kwestia reklamy umieszczonej co prawda na terenie punktu sprzedaży, ale skierowanej w sposób celowy w stronę odbiorcy znajdującego się na zewnątrz. Na przykład widoczne z zewnątrz punktu sprzedaży napojów alkoholowych butelki z etykietami, na których widnieją znaki towarowe napojów alkoholowych lub symbole graficzne z nimi związanych, a także nazwy i symboli graficznych przedsiębiorców produkujących napoje alkoholowe, nieróżniących się od nazw i symboli graficznych napojów alkoholowych wypełniają znamiona reklamy napojów alkoholowych w rozumieniu art. 2¹ ust. 3 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Umieszczanie w witrynach sklepowych reklam z wizerunkiem i nazwą piwa, bądź umieszczanie plakatów z wizerunkiem różnych gatunków piwa byłoby dopuszczalne pod warunkiem spełnienia powyższych przesłanek zawartych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (art. 13¹ ust. 2 pkt 5 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi).

Niedopuszczalne jest jednak umieszczanie reklam pozostałych rodzajów alkoholi – nie będących piwem (wódek, win itp.) widocznych z zewnątrz danego punktu sprzedaży. Oczywistym jest, jednakże, iż dotyczy to wypadków, w których reklamy są skierowane na zewnętrz punktu lub są wyraźnie widoczne z zewnątrz (reklamy ustawione, zawieszone przodem do ulicy, butelki wystawione frontem do szyby, plakaty, lodówki z reklamami umieszczone przy samej witrynie). Nie chodzi tutaj o sytuację, w której po podejściu do szyby wystawowej można z trudem dojrzeć reklamy znajdujące się i skierowane do wewnątrz punktu sprzedaży.

Warto w tym miejscu przytoczyć Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 lipca 2017 r. (sygn. akt II GSK 982/17, LEX nr 2333400) dotyczący reklamy napojów alkoholowych w witrynie sklepowej, w którym wskazano, że: „1. Reklamą napojów alkoholowych jest publiczne rozpowszechnianie m.in. znaków towarowych napojów alkoholowych, służące ich popularyzowaniu. 2. Określenie służące popularyzowaniu znaków towarowych napojów alkoholowych należy rozumieć jako zapewniające czy wpływające korzystnie na popularyzację tych znaków towarowych. Innymi słowy stosunek podmiotu publicznie rozpowszechniającego znaki towarowe napojów alkoholowych do ich popularyzacji nie ma w istocie znaczenia. Istotne jest, czy swoim zachowaniem, na przykład eksponowaniem w przejrzystej witrynie sklepowej znaków towarowych napojów alkoholowych, przysparza im popularności.”

W sytuacji naruszenia art. 13¹ ust. 1 ww. ustawy mamy do czynienia z przestępstwem. Przepis art. 45² ust. 1 wskazanej powyżej ustawy stanowi bowiem, iż kto wbrew postanowieniom zawartym w art. 13¹ prowadzi reklamę lub promocję napojów alkoholowych (…) podlega grzywnie od 10.000 do 500.000 złotych. Czyn ten stanowi przestępstwo ścigane z urzędu i wymaga zawiadomienia organów ścigania o jego popełnieniu w myśl zasady, że każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję (vide art. 304 k.p.k.).

Natomiast w przedmiotowej sprawie nie mamy do czynienia z reklamą napojów alkoholowych, albowiem brak jest znaku towarowego napoju alkoholowego (konkretnej nazwy, marki, brandu), a jedynie nazwa sklepu niezwiązana z żadnym dostępnym na rynku napojem alkoholowym. Samo umieszczenie wizerunku butelki z winem i kieliszków do wina nie jest reklamą napojów alkoholowych w rozumieniu przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Tego rodzaju „przekaż reklamowy” nie narusza zatem przepisów ww. ustawy.

Reklama napojów alkoholowych w mediach społecznościowych

Zgodnie z treścią art. 13¹ ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) zabrania się na obszarze kraju reklamy i promocji napojów alkoholowych, z wyjątkiem piwa (którego reklama i promocja jest dozwolona w zakresie określonym w ww. ustawie). W myśl przepisu art. 2¹ ust. 2 wskazanej ustawy promocja napojów alkoholowych oznacza publiczną degustację napojów alkoholowych, rozdawanie rekwizytów związanych z napojami alkoholowymi, organizowanie premiowanej sprzedaży napojów alkoholowych, a także inne formy publicznego zachęcania do nabywania napojów alkoholowych. Natomiast reklama napojów alkoholowych to zgodnie z ust. 3 cytowanego przepisu publiczne rozpowszechnianie znaków towarowych napojów alkoholowych lub symboli graficznych z nimi związanych, a także nazw i symboli graficznych przedsiębiorców produkujących napoje alkoholowe, nieróżniących się od nazw i symboli graficznych napojów alkoholowych, służące popularyzowaniu znaków towarowych napojów alkoholowych.

Ze wskazanej powyżej definicji reklamy (vide przesłanka „publiczności”) wynika, że nie podlega ograniczeniom wynikającym z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, komunikacja kierowana do konkretnej osoby lub kręgu osób, jednakże indywidualnie oznaczonych, wskazanych z imienia i nazwiska. W doktrynie pojawia się pogląd, że w przypadku portali internetowych, które wymagają rejestracji i logowania użytkownika, powyższy warunek zostaje spełniony. Nie sposób zgodzić się jednakże ze stanowiskiem, iż samo zindywidualizowanie imienne adresata – niezależnie od faktycznej liczby odbiorców danego przekazu – pozbawia dany przekaz, mający na celu zachęcanie do nabywania napojów alkoholowych, przymiotu reklamy czy promocji. Oznaczałoby to bowiem przykładowo, iż całkowicie legalnym działaniem byłoby kierowanie reklamy/promocji do oznaczonych imiennie osób niepełnoletnich. Powyższe stanowisko znajduje odzwierciedlenie w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjny z dnia 4 kwietnia 2001 r. (II SA 1016/00, Pr. Gosp. 2001, nr 7-8, poz. 85), z którego wynika iż „z natury rzeczy każda promocja i reklama ma charakter publiczny skoro adresowana jest do większej liczby osób, (…). Reklama może mieć charakter jednorodny i jednoczęściowy, ale także składać się z dwóch lub więcej części albo faz. Fakt, że niektóre z tych faz polegają na bezpośrednim kontakcie z większą liczbą osób zachęcanych do kupna wyrobów nie zmienia oceny, iż każda z interpretowanych części reklamy i promocji ma charakter publiczny.” Stanowisko to sformułowane zostało wprawdzie w odniesieniu do definicji reklamy zawartej w ustawie z dnia z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 2015 r., poz. 298 j.t.), definicja ta jest jednak co do swej istoty zbieżna z definicją zawartą w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Nie bez znaczenia jest również fakt, że w ciągu ostatnich lat nastąpiła ogromna przemiana w obszarze komunikacji społecznej jaką stał się Internet. Ustawodawca normując problem reklamy/promocji napojów alkoholowych nie uwzględniał wskazanego zjawiska (które w momencie tworzenia ustawy praktycznie nie istniało), jednakże nie ulega najmniejszej wątpliwości, iż jego intencją była ochrona zdrowia publicznego przez ograniczenie oddziaływania na konsumentów środkami manipulacji marketingowej. Serwisy internetowe skupiają coraz większe rzesze użytkowników, a zwłaszcza użytkowników młodych (niepełnoletnich). Oznacza to, iż działania promocyjne czy reklamowe prowadzone za pośrednictwem portali internetowych czy serwisów społecznościowych w znacznej mierze adresowane byłyby do grupy młodych odbiorców, która jest podatna na sugestię zawartą w reklamach/promocjach napojów alkoholowych i z tego względu w polskim modelu rozwiązywania problemów alkoholowych grupą objętą szczególną ochroną.

Reasumując, zdaniem KCPU, co do zasady – prowadzenie reklamy napojów alkoholowych – innych niż piwo – (prezentowanie znaków towarowych napojów alkoholowych) na stronach internetowych lub portalach społecznościowych w Internecie (w tym na Facebooku czy Instagramie), jest sprzeczne z zakazem reklamy i promocji napojów alkoholowych zawartym w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Natomiast w sytuacji, gdy zawartość stanowiąca reklamę lub promocję napojów alkoholowych znajduje się nie na profilu sklepu, a na prywatnym koncie osoby fizycznej znaczenie będzie miało jeszcze to czy post został udostępniony publicznie (co oznacza, że każdy zalogowany użytkownik Facebooka lub Instagrama może się z nim zapoznać bez znaczenia czy należy do grupy znajomych danego użytkownika i wówczas mamy do czynienia z nielegalną reklamą lub promocją napojów alkoholowych) czy dla ograniczonego grona (osób będących w „znajomych” tej osoby lub – po ustawieniu prywatności posta – tylko dla wybranych przez udostępniającego daną zawartość osób).

Reklama piwa w przestrzeni publicznej

Zgodnie z art. 2¹ ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r., poz. 1119, z późn. zm.), reklamą napojów alkoholowych jest „publiczne rozpowszechnianie znaków towarowych napojów alkoholowych lub symboli graficznych z nimi związanych, a także nazw i symboli graficznych przedsiębiorców produkujących napoje alkoholowe, nieróżniących się od nazw i symboli graficznych napojów alkoholowych, służące popularyzowaniu znaków towarowych napojów alkoholowych; za reklamę nie uważa się informacji używanych do celów handlowych pomiędzy przedsiębiorcami zajmującymi się produkcją, obrotem hurtowym i handlem napojami alkoholowymi”. Zakazy i ograniczenia reklamy napojów alkoholowych wynikają zaś z art. 13¹ powyższej ustawy. Odpowiedzialność karną za naruszenie tych zakazów przewiduje art. 45² tej ustawy (grzywna).

Jak wynika z powyższego, definicja reklamy napojów alkoholowych jest skorelowana z konkretną marką napoju alkoholowego lub jego producentem. Informacji, że np. w danym lokalu sprzedawane jest „piwo lane” nie można zaklasyfikować jako reklamy napoju alkoholowego zgodnie z powyższą definicją.

Z kolei reklama piwa musi spełniać wymagania określone w art. 13¹ ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W szczególności w niniejszej sytuacji należy zwrócić uwagę na art. 13¹ ust. 1 i 2 tej ustawy:

1. Zabrania się na obszarze kraju reklamy i promocji napojów alkoholowych, z wyjątkiem piwa, którego reklama i promocja jest dozwolona, pod warunkiem że:

nie jest kierowana do małoletnich;
nie przedstawia osób małoletnich;
nie łączy spożywania alkoholu ze sprawnością fizyczną bądź kierowaniem pojazdami;
nie zawiera stwierdzeń, że alkohol posiada właściwości lecznicze, jest środkiem stymulującym, uspakajającym lub sposobem rozwiązywania konfliktów osobistych;
nie zachęca do nadmiernego spożycia alkoholu;
nie przedstawia abstynencji lub umiarkowanego spożycia alkoholu w negatywny sposób;
nie podkreśla wysokiej zawartości alkoholu w napojach alkoholowych jako cechy wpływającej pozytywnie na jakość napoju alkoholowego;
nie wywołuje skojarzeń z:
a) atrakcyjnością seksualną,
b) relaksem lub wypoczynkiem,
c) nauką lub pracą,
d) sukcesem zawodowym lub życiowym.

2. Reklama i promocja piwa, o której mowa w ust. 1, nie może być prowadzona:

w telewizji, radiu, kinie i teatrze między godziną 600 a 2000, z wyjątkiem reklamy prowadzonej przez organizatora imprezy sportu wyczynowego lub profesjonalnego w trakcie trwania tej imprezy;
na kasetach wideo i innych nośnikach;
w prasie młodzieżowej i dziecięcej;
na okładkach dzienników i czasopism;
na słupach i tablicach reklamowych i innych stałych i ruchomych powierzchniach wykorzystywanych do reklamy, chyba że 20% powierzchni reklamy zajmować będą widoczne i czytelne napisy informujące o szkodliwości spożycia alkoholu lub o zakazie sprzedaży alkoholu małoletnim;
przy udziale małoletnich.

Umieszczona na tablicy reklamowej reklama piwa powinna spełniać powyższe wymagania, w szczególności dotyczące prawidłowego umieszczenia napisów informujących o szkodliwości spożycia alkoholu lub o zakazie sprzedaży alkoholu małoletnim. Szczegóły dotyczące tych oznaczeń uregulowane zostały w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2003 r. w sprawie treści, wielkości, wzoru i sposobu umieszczania na reklamach piwa napisów informujących o szkodliwości spożywania alkoholu lub o zakazie sprzedaży alkoholu małoletnim (Dz. U. Nr 199, poz. 1950).

Zezwolenia (wydawanie, cofanie, wygaszanie, opłata)

Obwoźna sprzedaż napojów alkoholowych (food truck)

Przepisy ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) nie przewidują możliwości wydawania zezwoleń na obwoźną sprzedaż napojów alkoholowych, co oznacza, że prowadzenie tego rodzaju sprzedaży napojów alkoholowych wykracza poza warunki sprzedaży dopuszczone przez ww. ustawę.

Przywołana powyżej ustawa wskazuje poszczególne rodzaje zezwoleń na prowadzenie sprzedaży określonych napojów alkoholowych. Są to:

zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia w miejscu sprzedaży, wydawane na okres minimum 4 lat na sprzedaż w określonym punkcie sprzedaży (lokalu);
zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia poza miejscem sprzedaży, wydawane na okres minimum 2 lat na sprzedaż w określonym punkcie sprzedaży (lokalu);
zezwolenie jednorazowe, wydawane na okres do 2 dni przedsiębiorcom posiadającym którekolwiek z wyżej wymienionych zezwoleń lub jednostkom Ochotniczej Straży Pożarnej;
zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych dla przedsiębiorców, których działalność polega na organizacji imprez lub przyjęć wydawane na okres do 2 lat;
zezwolenie na wyprzedaż posiadanych zewidencjonowanych zapasów napojów alkoholowych, wydawane określonej grupie przedsiębiorców na okres do 6 miesięcy.

Powyższy katalog ma charakter zamknięty, co oznacza, iż organ zezwalający może udzielić wyłącznie zezwolenia przewidzianego w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Należy w tym miejscu przywołać konstytucyjną zasadę praworządności, zgodnie z którą organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, która doznaje konkretyzacji w odniesieniu do administracji publicznej, w tym również samorządowej, w przepisach kodeksu postępowania administracyjnego, którego art. 6 stanowi, że organy administracji publicznej działają na podstawie przepisów prawa. Oznacza to, że organ zezwalający nie ma formalnej możliwości udzielenia zezwolenia nie przewidzianego przez obowiązujące przepisy.

Natomiast rozważając ewentualność obwoźnej sprzedaży napojów alkoholowych prowadzonej równolegle ze sprzedażą w punkcie spełniającym wymogi ustawowe trzeba zauważyć, że produkt, którego sprzedaż dopuszcza się jedynie na podstawie zezwoleń, powinien być dostępny wyłącznie w punktach sprzedaży objętych tymi zezwoleniami, przy jednoczesnym założeniu szczególnej kontroli nad jego obrotem. Powyższe stanowisko znajduje oparcie w następujących regulacjach prawnych:

w myśl art. 18 ust. 7 pkt 6 ww. ustawy, jednym z warunków sprzedaży jest prowadzenie tej sprzedaży wyłącznie w miejscu określonym w zezwoleniu;
art. 96 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi zawiera zamknięty katalog punktów sprzedaży prowadzących detaliczną sprzedaż napojów alkoholowych (z wyjątkiem piwa), mianowicie: sklepy branżowe ze sprzedażą napojów alkoholowych, wydzielone stoiska – w samoobsługowych placówkach handlowych o powierzchni sprzedażowej powyżej 200 m2 i pozostałe placówki samoobsługowe oraz inne placówki handlowe, w których sprzedawca prowadzi bezpośrednią sprzedaż napojów alkoholowych; Sprzedaż detaliczna napojów alkoholowych może być prowadzona wyłącznie we wskazanych powyżej stacjonarnych punktach sprzedaży (spełniających dodatkowo przesłanki określone w innych przepisach ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i aktach prawa miejscowego);
zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 4 wskazanej powyżej ustawy, polityka społeczna państwa powinna dążyć do ograniczenia dostępności napojów alkoholowych – stąd wynika konieczność kontroli nad obrotem i sprzedaży w określonych punktach objętych zezwoleniami. Podobne zadania posiadają organy samorządów gmin, które w gminnym programie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych obowiązane są określić zasady ograniczania dostępności alkoholu na terenie gminy.

Należy także zauważyć, że ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi ma za zadanie obligować przedsiębiorców do prowadzenia sprzedaży napojów alkoholowych w sposób odpowiedzialny. Sprzedaż tych produktów w formie handlu obwoźnego nie stwarza należytych gwarancji prowadzenia sprzedaży napojów alkoholowych w rzetelny sposób w rozumieniu przepisów wskazanej ustawy.

Ponadto wymaga podkreślenia, że obwoźna sprzedaż napojów alkoholowych jest podstawą odpowiedzialności administracyjnej tj. podstawa do cofnięcia zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych (jeśli przedsiębiorca takowe posiada).

Warto także zaznaczyć, że sprzedaż obwoźna napojów alkoholowych jest również podstawą odpowiedzialności karnej (z uwagi na prowadzenie sprzedaży napojów alkoholowych wbrew warunkom zezwolenia – vide przestępstwo z art. 43 ust. 1 ustawy) i należy o takich przypadkach zawiadamiać organy ścigania (tj. właściwą miejscowo policję lub prokuraturę).

Zakład pracy chronionej a zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych

Zgodnie z treścią art. 31 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 573, z późn. zm.) „Prowadzący zakład pracy chronionej spełniający warunek, o którym mowa w art. 28 ust. 1 pkt 1 lit. b, lub zakład aktywności zawodowej w stosunku do tego zakładu jest zwolniony z:

1)   podatków, z zastrzeżeniem ust. 2, z tym że:
a)  z podatków od nieruchomości, rolnego i leśnego – na zasadach określonych w przepisach odrębnych,
b)  z podatku od czynności cywilnoprawnych – jeżeli czynność przez niego dokonana pozostaje w bezpośrednim związku z prowadzeniem zakładu;
2)   opłat, z wyjątkiem opłaty skarbowej i opłat o charakterze sankcyjnym”.

Powyższe oznacza, że prowadzący zakład pracy chronionej (o którym mowa powyżej) jest zwolniony od uiszczenia opłaty za zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych, o której mowa w przepisach ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.).

Powyższe stanowisko znajduje także odzwierciedlenie w orzecznictwie sądów – np. w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 26 sierpnia 2009 r. (sygn. akt II SA/Rz 216/09) wskazano, iż „nie ma podstaw prawnych twierdzenie, iż zakłady pracy chronionej nie są zwolnione od obowiązku uiszczania na rzecz gminy opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż alkoholu”.

Zatem w przypadku przekształcenia zakładu przedsiębiorcy prowadzącego działalność w postaci sprzedaży napojów alkoholowych w zakład pracy chronionej – od momentu uzyskania statusu zakładu pracy chronionej przedsiębiorcy należy się zwrot uiszczonej opłaty.

Mogłoby się wydawać, że skoro zakład pracy chronionej zwolniony jest z obowiązku uiszczania opłaty, dotyczy to również – per analagiam – obowiązku składania oświadczenia o wartości sprzedaży w roku poprzednim, albowiem oświadczenie to składane jest na potrzeby wyliczenia właściwej wysokości opłaty. Jednakże przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych odnoszą się jedynie do zwolnienia z opłaty, a nie innych nałożonych innymi ustawami obowiązków – jak obowiązek złożenia oświadczenia wynikający z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Reasumując, mimo, że zakład pracy chronionej jest zwolniony z obowiązku uiszczenia opłaty, musi przedstawiać oświadczenie o wartości sprzedaży w roku poprzednim.

Budynek wielorodzinny a zgoda na prowadzenie sprzedaży napojów alkoholowych

Zgodnie z treścią art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) ubiegając się o wydanie zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia w miejscu sprzedaży lub zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia poza miejscem sprzedaży przedsiębiorca składa wniosek, który zawiera:

Oznaczenie rodzaju zezwolenia;
Oznaczenie przedsiębiorcy, jego siedzibę i adres, w przypadku ustanowienia pełnomocników ich imiona, nazwiska i adres zamieszkania;
Numer w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym, o ile przedsiębiorca taki numer posiada, oraz numer identyfikacji podatkowej (NIP);
Przedmiot działalności gospodarczej;
Adres punktu sprzedaży;
Adres punktu składowania napojów alkoholowych (magazynu dystrybucyjnego).

Do wniosku o wydanie zezwolenia należy dołączyć następujące dokumenty:

dokument potwierdzający tytuł prawny wnioskodawcy do lokalu stanowiącego punkt sprzedaży napojów alkoholowych;
zgodę właściciela, użytkownika, zarządcy lub administratora budynku, jeżeli punkt sprzedaży będzie zlokalizowany w budynku mieszkalnym wielorodzinnym;
decyzję właściwego państwowego inspektora sanitarnego o zatwierdzeniu zakładu, o której mowa w art. 65 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2020 r. poz. 2021).

Przedsiębiorca, któremu wygasło dotychczasowe zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych, a który chce kontynuować sprzedaż napojów alkoholowych, musi zwrócić  się z wnioskiem o wydanie nowego zezwolenia. Nowe zezwolenie jest odrębną decyzją administracyjno-prawną, kreującą nowy stosunek administracyjno-prawny pomiędzy organem zezwalającym, a przedsiębiorcą. Nowe zezwolenie wymaga wydania nowej decyzji. Należy także pamiętać, że aby uzyskać nowe zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych przedsiębiorca musi ponownie spełnić przesłanki określone w ustawie i przedłożyć stosowne dokumenty (vide art. 18 ust.5; art. 18 ust. 6; art. 18 ust. 3a ww. ustawy). W przypadku kolejnego zezwolenia przedsiębiorca traktowany jest jak osoba rozpoczynająca działalność sprzedaży napojów alkoholowych – co oznacza między innymi, że ma on obowiązek ponownie dołączyć do wniosku o wydanie zezwolenia dokument w postaci pisemnej zgody właściciela, użytkownika, zarządcy lub administratora budynku, jeżeli punkt sprzedaży będzie zlokalizowany w budynku mieszkalnym wielorodzinnym.

Sprzedaż napojów alkoholowych na podstawie zezwolenia jednorazowego w kilku punktach na terenie jednej imprezy

Zgodnie z art. 181 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) „Na sprzedaż napojów alkoholowych przedsiębiorcom posiadającym zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych oraz jednostkom Ochotniczych Straży Pożarnych mogą być wydawane jednorazowe zezwolenia, do których nie stosuje się przepisów art. 18 ust. 3a, ust. 4, ust. 5 pkt 5, ust. 6, ust. 7 pkt 4 i 6 oraz ust. 9-14”, co oznacza, że do zezwoleń jednorazowych nie stosuje się szeregu wymagań, które obowiązują przy zezwoleniach stałych. W tym we wniosku o wydanie zezwolenia jednorazowego nie podaje się adresu punktu sprzedaży. Nie ulega jednak wątpliwości, że decyzja administracyjna o wydaniu zezwolenia jednorazowego również ma charakter podmiotowo – przedmiotowy, a co za tym idzie wydawana jest każdorazowo dla jednego przedsiębiorcy na rzecz jednego punktu sprzedaży, nawet jeśli ten punkt sprzedaży nie zostaje we wniosku określony. Gdyby przyjąć odmienne założenie należałoby przyjąć, że przedsiębiorca na jednym zezwoleniu jednorazowym mógłby prowadzić sprzedaż w wielu punktach, nie tylko na obszarze imprezy masowej, ale również na terenie całej gminy. Wiązałoby się to również z obowiązkiem uiszczenia tylko jednej opłaty, o której mowa w art. 181 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

W świetle powyższych uwag należy uznać, że w przedmiotowej sprawie przedsiębiorca powinien uzyskać zezwolenie na każdy punkt, w którym będą sprzedawane napoje alkoholowe, nawet mimo prowadzenia działalności na podstawie zezwolenia jednorazowego na obszarze jednej imprezy masowej. Każde zezwolenie powinno być wydane na podstawie odrębnego wniosku oraz za każde z nich musi zostać uiszczona opłata, o której mowa w art. 181 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi.

Zwrot opłaty za zezwolenie (przy wygaszeniu zezwolenia)

W ustawie z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z póżn. zm.) uregulowane zostały zasady uiszczania opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. Jak wynika z przepisu art. 111 ust. 2 ustawy w pierwszym roku korzystania z zezwolenia przedsiębiorca uiszcza opłatę podstawową (przed wydaniem zezwolenia), natomiast w kolejnych latach korzystania z zezwolenia przedsiębiorca uiszcza opłatę w trzech równych ratach (do 31 stycznia, do 31 maja i do 30 września danego roku kalendarzowego) – lub jednorazowo w terminie do 31 stycznia danego roku kalendarzowego – w wysokości określonej w art. 111 ust. 2 lub ust. 5 – w zależności od tego, czy w poprzednim roku kalendarzowym roczna wartość sprzedaż napojów alkoholowych przekroczyła wskazany w ustawie próg (wówczas przedsiębiorca uiszcza opłatę określoną w ust. 5) czy też nie (wówczas przedsiębiorca uiszcza opłatę w wysokości opłaty podstawowej) – z możliwością 30 dniowego opóźnienia w uiszczeniu opłaty (vide art. 18 ust. 12b).

Nawet w przypadku, gdy przedsiębiorca rezygnuje z zezwolenia i dochodzi do wygaszenia zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, ma on obowiązek uiszczenia opłaty w wysokości odpowiadającej rzeczywistemu okresowi korzystania z zezwolenia. Wysokość opłaty będzie proporcjonalna do okresu obowiązywania zezwolenia i będzie uzależniona od uzyskanych przez przedsiębiorcę obrotów w roku poprzednim – opłata podstawowa, jeżeli przedsiębiorca nie przekroczył wskazanych w ustawie progów lub podwyższona, jeżeli wartości zostały przekroczone.

Przedmiotowa kwestia była przedmiotem rozważań Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w wyroku z dnia 20 sierpnia 2020 r. o sygn. akt II GSK 518/20 uznał, że „Konsekwencją opłaty ukształtowanej w powiązaniu z korzystaniem z zezwolenia jest przepis art. 111 ust. 8 ustawy. Odwołując się do tego przepisu, Sąd trafnie wyjaśnił, iż z uwagi na wynikającą z tego przepisu zasadę uiszczenia opłaty w wysokości proporcjonalnej do okresu ważności zezwolenia, w przypadku wygaśnięcia zezwolenia, opłata uiszczona za okres po wygaśnięciu zezwolenia staje się opłatą nienależną i podlega zwrotowi przy czym jest to czynność materialno-techniczna – podobnie jak to ma miejsce w przypadku wyliczenia opłaty. Zgodzić się należy z twierdzeniem, iż jest tylko jedna opłata należna i jest nią opłata w wysokości proporcjonalnej do okresu ważności zezwolenia, przy czym dodać dla jasności trzeba, iż jest to okres, w którym realizuje się przyznane adresatowi prawo do sprzedaży napojów alkoholowych”.

Zatem jeśli przedmiotowe zezwolenie zostało wygaszone zgodnie z życzeniem przedsiębiorcy np. z końcem czerwca br., wówczas opłata w wysokości odpowiadająca miesiącom lipiec-grudzień podlega zwrotowi.

Wina z upraw własnych

Zgodnie z treścią przepisu art. 186 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) „Do działalności drobnego producenta wina z upraw własnych w rozumieniu art. 2 pkt 24 ustawy z dnia 2 grudnia 2021 r. o wyrobach winiarskich, będących rolnikami wyrabiającymi mniej niż 100 hektolitrów wina w roku winiarskim wyłącznie z winogron pochodzących z własnych upraw winorośli, w zakresie sprzedaży wyprodukowanych przez siebie win przeznaczonych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży stosuje się odpowiednio przepisy niniejszego rozdziału o działalności przedsiębiorcy.”.

W myśl art. 96 ust. 1-3 tej ustawy:

Sprzedaż detaliczną napojów alkoholowych, zawierających powyżej 4,5% alkoholu (z wyjątkiem piwa) przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży, prowadzi się w punktach sprzedaży, którymi są:
1) sklepy branżowe ze sprzedażą napojów alkoholowych;
2) wydzielone stoiska – w samoobsługowych placówkach handlowych o powierzchni sprzedażowej powyżej 200 m2;
3) pozostałe placówki samoobsługowe oraz inne placówki handlowe, w których sprzedawca prowadzi bezpośrednią sprzedaż napojów alkoholowych.
Drobni producenci wina z upraw własnych w rozumieniu art. 2 pkt 24 ustawy z dnia 2 grudnia 2021 r. o wyrobach winiarskich (Dz. U. z 2022 r. poz. 24) mogą prowadzić sprzedaż detaliczną wyrobionych przez siebie wyrobów przeznaczonych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży w punkcie sprzedaży, którym jest lokalizacja w miejscu wytworzenia tych wyrobów.
Przedsiębiorcy określeni w art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 2 grudnia 2021 r. o wyrobach winiarskich mogą prowadzić sprzedaż detaliczną wyrobionych przez siebie win owocowych jakościowych, cydrów jakościowych, perry jakościowych, cydrów lodowych, perry lodowych, cydrów, perry lub miodów pitnych jakościowych, przeznaczonych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży w punkcie sprzedaży, którym jest lokalizacja w miejscu wytworzenia tych wyrobów.”

Warto w tym miejscu przytoczyć definicję drobnego producenta wina z upraw własnych zawartą w art. 2 pkt 24 ustawy z dnia 2 grudnia 2021 r. o wyrobach winiarskich (Dz. U. z 2022 r. poz. 24): „Użyte w ustawie określenia oznaczają: drobny producent wina z upraw własnych – producenta wina spełniającego wymagania określone dla drobnego producenta w rozumieniu art. 2 ust. 3 rozporządzenia 2018/273, który wyrabia w danym roku winiarskim, biorąc pod uwagę średnią roczną produkcję co najmniej z trzech kolejnych lat winiarskich, średnio mniej niż 1000 hektolitrów wina, wyrobionego z surowców pochodzących z: a) upraw własnych winorośli lub b) upraw winorośli położonych na obszarze województwa, w którym jest zlokalizowane miejsce wyrobu wina, lub powiatów sąsiadujących z tym województwem, w ilości nie większej niż 50% wagowo wszystkich surowców pochodzących z upraw winorośli.”

Konkludując, drobny producent wina z upraw własnych może prowadzić sprzedaż tego rodzaju napoju alkoholowego wytwarzanego z upraw własnych w punkcie sprzedaży, którym jest lokalizacja w miejscu wytworzenia tych wyrobów.

Nie zwalnia to jednakże ww. podmiotu z obowiązku uzyskania stosownego zezwolenia (w tym przypadku typu B).

Co do zasady na potrzeby wydania zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych przedsiębiorca musi przedstawić decyzję sanepidu o zatwierdzeniu zakładu. Nie zawsze jednak przedsiębiorca będzie w stanie taką decyzję przedstawić. Tak dzieje się w sytuacji, gdy podmiot nie uzyska decyzji, gdyż zakres działalności zakładu nie wymaga zatwierdzania zakładu, a tym samym wydania decyzji (podmiot podlega wyłączeniu na podstawie art. 63 ust. 2 pkt 5 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. 2020 r. poz. 2021 r., z późn. zm.).

Zgodnie z tym przepisem zatwierdzenie nie jest wymagane w odniesieniu do podmiotów będących drobnymi producentami wina z upraw własnych w rozumieniu art. 2 pkt 24 ustawy z dnia 2 grudnia 2021 r. o wyrobach winiarskich w ilości mniejszej niż 1000 hektolitrów w roku winiarskim.

Podsumowując, drobny producent wina, o którym mowa w niniejszym piśmie, ubiegając się o wydanie zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych nie będzie musiał legitymować się decyzją właściwego państwowego inspektora sanitarnego o zatwierdzeniu zakładu, o której mowa w art. 65 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2020 r. poz. 2021).

Natomiast pozostałe dokumenty tj. m.in. tytuł prawny do lokalu drobny producent wina musi załączyć do wniosku o wydanie zezwolenia – tak jak ma to miejsce w przypadku przedsiębiorców.

Także pozostałe wymogi i obostrzenia wynikające z ustawy obowiązują drobnego producenta wina – tak samo jak przedsiębiorców prowadzących sprzedaż napojów alkoholowych – w tym np. przepisy dotyczące limitu zezwoleń, zasad usytuowania punktów sprzedaży napojów alkoholowych, zakazy sprzedaży napojów alkoholowych w niektórych miejscach itp.

Co do zasady przedsiębiorca na potrzeby wydania zezwolenia ma obowiązek przedstawić numer w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym, o ile przedsiębiorca taki numer posiada, oraz numer identyfikacji podatkowej (NIP), a także przedmiot działalności gospodarczej. Wydaje się, że w sytuacji, gdy podmiot nie jest wpisany ani do KRS ani do CEIDG powinien przestawić inne, analogiczne dokumenty.

Odpowiadając na pytanie o podstawę prawną decyzji to jest ona taka sama niezależnie od tego czy o zezwolenie występuje przedsiębiorca czy drobny producent wina z upraw własnych.

W odpowiedzi na dodatkowe pytanie zadane w piśmie z dnia 23.09.2022 r. tj. czy zezwolenie powinno zostać wydane na osobę fizyczną prowadzącą gospodarstwo rolne czy tę samą osobę wpisaną do CEIDG to należy wskazać, że decyzja wydawana jest dla tego podmiotu, który o zezwolenie występuje i który spełnia określone w ustawie warunki (wypełnia definicję „drobnego producenta wina z upraw własnych”).

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119 z późn. zm.) nie przewiduje możliwości „przedłużenia” zezwolenia. Przedsiębiorca, któremu wygasło dotychczasowe zezwolenie, a który chce kontynuować sprzedaż napojów alkoholowych, musi zwrócić się z wnioskiem o wydanie nowego zezwolenia. Nowe zezwolenie jest odrębną decyzją administracyjno-prawną, kreującą nowy stosunek administracyjno-prawny pomiędzy organem zezwalającym, a przedsiębiorcą. Nowe zezwolenie wymaga wydania nowej decyzji. Należy także pamiętać, iż aby uzyskać nowe zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych przedsiębiorca musi ponownie spełnić przesłanki określone w ustawie i przedłożyć stosowne dokumenty (vide art. 18 ust. 5; art. 18 ust. 6; art. 18 ust. 3a ww. ustawy).

W przypadku, gdy przedsiębiorca występuje o wydanie nowego zezwolenia np. z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem, należy mieć na względzie przepisy kodeksu postępowania administracyjnego odnoszące się do terminów załatwiania spraw (vide art. 35 i dalsze).

Skoro brak jest przesłanek do zawieszenia postępowania w przedmiocie wydania decyzji dot. nowego zezwolenia, a organ powinien wydać decyzję w przeciągu miesiąca (sprawa nieskomplikowana), wydaje się, że postępowanie należy umorzyć jako bezprzedmiotowe (brak możliwości wydania decyzji dot. nowego zezwolenia w sytuacji, gdy nadal obowiązuje zezwolenie poprzednie).

Oczywiście przedsiębiorca może złożyć wniosek o wydanie zezwolenia wcześniej niż upływa termin ważności zezwolenia, ale musi to zrobić z uwzględnieniem terminów wynikających z kodeksu postępowania administracyjnego (tj. z uwzględnieniem terminu 1 miesiąca).

Przekształcenie spółki jawnej w spółkę z o.o.

Zgodnie z art. 18 ust. 12 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.): „Zezwolenie, o którym mowa w ust. 1, wygasa w przypadku:

Likwidacji punktu sprzedaży;
Upływu terminu ważności zezwolenia;
Zmiany rodzaju działalności punktu sprzedaży;
Zmiany składu osobowego wspólników spółki cywilnej;
Niedopełnienia w terminach obowiązku:
a) złożenia oświadczenia, o którym mowa w art. 11¹ ust. 4, lub
b) dokonania opłaty w wysokości określonej w art. 11¹ ust. 2 i 5.”

Warto również wskazać, że decyzja o udzieleniu zezwolenia, o której mowa w art. 18 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi jest w istocie decyzją administracyjną o charakterze podmiotowo-przedmiotowym. Powyższe znajduje odzwierciedlenie w orzeczeniu WSA w Kielcach z dnia 19 maja 2008 r. (II SA/Ke 158/08), w którym wskazano, że: „W orzecznictwie NSA ugruntowane jest stanowisko, że zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych mają charakter podmiotowo-przedmiotowy. Aspekt podmiotowy przejawia się w tym, iż zezwolenie skierowane jest do konkretnego przedsiębiorcy, zamierzającego prowadzić działalność gospodarczą polegającą na sprzedaży napojów alkoholowych. Aspekt przedmiotowy przejawia się natomiast w tym, że zezwolenie dotyczy zawsze konkretnego punktu sprzedaży. (…) Tylko w sytuacji, gdy występuje tożsamość obu elementów charakteryzujących dane zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych, można mówić o kontynuacji, zaś zmiana któregokolwiek z obligatoryjnych elementów zezwolenia prowadzi do wniosku, że mamy do czynienia z sytuacją, gdy podmiot rozpoczyna działalność polegającą na sprzedaży napojów alkoholowych w danym punkcie.”. Jak wskazał zaś Naczelny Sąd Administracyjny (dalej NSA) w wyroku z dnia 20 lutego 2007 r., sygn. akt II OSK 350/06 (LEX nr 344615), zezwolenie jest decyzją administracyjną, aktem publicznoprawnym, jego przedmiotem jest udzielenie uprawnień publicznoprawnych, regulowanych przepisami prawa publicznego, ukierunkowanymi na ochronę interesu publicznego. To ochrona interesu publicznego (w tym m.in. ochrona zdrowia, życia, bezpieczeństwa, porządku publicznego) tkwi u podstaw zasady nieprzenoszalności uprawnień wynikających z koncesji, zezwoleń i licencji.

W związku z powyższymi uwagami, należy ustalić, czy przekształcenie spółki jawnej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością nie spowoduje zmiany przedsiębiorcy.

Zgodnie z art. 553 §2 Kodeksu spółek handlowych: „Spółka przekształcona pozostaje podmiotem w szczególności zezwoleń, koncesji oraz ulg, które zostały przyznane spółce przed jej przekształceniem, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji albo ulgi stanowi inaczej”. Warto również powołać się na wydany na gruncie tego przepisu wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 17 kwietnia 2014 r. o sygn. akt II FSK 1121/12, w którym NSA wskazał, że: „W przypadku przekształcenia, podmiot przekształcony jest kontynuatorem bytu i działalności podmiotu przekształcanego. W związku z tym, w wyniku przekształcenia dochodzi do kontynuacji bytu prawnego podmiotu przekształcanego, bowiem przekształcany podmiot nadal funkcjonuje, a jedynie w zmienionej formie prawnej”.

Zasadny zatem wydaje się wniosek, że przy przekształceniu spółki jawnej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością przedsiębiorca nie zmienia się, a zmienia się jedynie forma, w jakiej prowadzi swoją działalność. Wobec powyższego zezwolenie nie wygasa i nie ma potrzeby wydawania nowego zezwolenia, organ zaś może jedynie – na podstawie art. 155 Kodeksu postępowania administracyjnego – dokonać zmiany decyzji o udzieleniu zezwolenia co do formy prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności.

Przekształcenie przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną w jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością

Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (dalej KCPU) do tej pory przedstawiało stanowisko, zgodnie z którym zmiana formy prawnej przedsiębiorcy, działającego dotychczas w formie jednoosobowej działalności gospodarczej a przekształcającego się w spółkę kapitałową (z ograniczoną odpowiedzialnością) oznacza zmianę podmiotową w zakresie przedsiębiorcy prowadzącego działalność objętą zezwoleniem na sprzedaż napojów alkoholowych. Zgodnie z treścią art. 18 ust. 7 pkt. 6 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2023 r. poz. 2151), „Warunkiem prowadzenia sprzedaży napojów alkoholowych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży jest: (…) wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie objętym zezwoleniem tylko przez przedsiębiorcę w nim oznaczonego i wyłącznie w miejscu wymienionym w zezwoleniu”. Jak wskazywał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w wyroku z dnia 19 maja 2008 r. (II SA/Ke 158/08), „W orzecznictwie NSA ugruntowane jest stanowisko, że zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych mają charakter podmiotowo-przedmiotowy. Aspekt podmiotowy przejawia się w tym, iż zezwolenie skierowane jest do konkretnego przedsiębiorcy, zamierzającego prowadzić działalność gospodarczą polegającą na sprzedaży napojów alkoholowych. Aspekt przedmiotowy przejawia się natomiast w tym, że zezwolenie dotyczy zawsze konkretnego punktu sprzedaży”. Ponadto, Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 12 stycznia 2018 r., sygn. akt II OSK 789/16, rozpatrując sprawę związaną z zezwoleniem na prowadzenie punktu gromadzenia odpadów, które to można per analogiam odnieść można do zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, wskazał, że „Zezwolenie na zbieranie odpadów (jak również omawiane zezwolenie na przetwarzanie odpadów) ma charakter publicznoprawnego podmiotowego (osobistego) uprawnienia, a jego przeniesienie na inny podmiot nie zostało dopuszczone przez obowiązujące przepisy. Jest to akt publicznoprawny, którego zakres przedmiotowy obejmuje udzielenie uprawnień publicznoprawnych, regulowanych przepisami materialnego prawa administracyjnego, jak i publicznego prawa gospodarczego, mającymi na celu ochronę interesu publicznego. Dlatego też przesłanka ochrony interesu publicznego, a więc także ochrony środowiska, jest podstawą zasady nieprzenoszalności (sukcesji) uprawnień wynikających z zezwolenia. Każdorazowa zmiana podmiotu prowadzącego taką działalność, powoduje obowiązek uzyskania nowego zezwolenia przez podmiot, który zamierza kontynuować dotychczasową działalność. Wynika to wprost z faktu, że zezwolenie stanowi akt potwierdzający, że indywidualny i konkretny przedsiębiorca spełnia warunki prowadzenia danej działalności gospodarczej.”. Podkreślić należy, że przy przekształceniu jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, nowo powstały podmiot będzie miał nowy NIP, REGON oraz numer KRS. Zgodnie zatem z powyższym, zasadnym było przyjęcie stanowiska, zgodnie z którym zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych nie może zostać przeniesione z jednoosobowej działalności gospodarczej na spółkę – w tym zakresie przedsiębiorca (prowadzący działalność jednoosobową lub spółkę cywilną) przestaje istnieć, w związku z tym trudno mówić o jakimkolwiek ,,przekształceniu” w spółkę.

W związku jednak z wydaniem wyroków przez Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu (wyrok z dnia z dnia 2 lutego 2023 r., sygn. akt II SA/Wr 681/22) oraz Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (wyrok z dnia 16 czerwca 2023 r., sygn. akt IV SA/Wa 790/23), KCPU postanowiło zmienić dotychczas wyrażane stanowisko w przedmiotowej sprawie. Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w obydwu orzeczeniach – stosownie do treści art. 584² k.s.h. – przy przekształceniu przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną w spółkę z o.o., przekształceniu nie ulega sam podmiot, lecz forma, przedmiot jego działalności. Jak wskazywał WSA we Wrocławiu, „Stosownie do art. 551 § 5 k.s.h. przedsiębiorca będący osobą fizyczną wykonującą we własnym imieniu działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2019 r. poz. 1292 i 1495 oraz z 2020 r. poz. 424 i 1086) – (przedsiębiorca przekształcany) może przekształcić formę prowadzonej działalności w jednoosobową spółkę kapitałową (spółkę przekształconą). Stosownie do art. 584¹ k.s.h. przedsiębiorca przekształcany staje się spółką przekształconą z chwilą wpisu do rejestru. Jak stanowi art. 584² § 1 k.s.h. spółce przekształconej przysługują wszystkie prawa i obowiązki przedsiębiorcy przekształcanego). Spółka przekształcona pozostaje podmiotem w szczególności zezwoleń, koncesji oraz ulg, które zostały przyznane przedsiębiorcy przed jego przekształceniem, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji albo ulgi stanowi inaczej (art. 584² § 2 k.s.h.). Osoba fizyczna, o której mowa w art. 551 § 5, staje się z dniem przekształcenia wspólnikiem albo akcjonariuszem spółki przekształconej (art. 584² § 3 k.s.h.). Z przytoczonych przepisów wynika, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością powstała w wyniku przekształcenia staje się kontynuatorem przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną wykonującą we własnym imieniu działalność (przedsiębiorca przekształcany), wstępując z dniem przekształcenia we wszelkie wszystkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej lub przedsiębiorcy przekształcanego. Przekształcenie spółki jest procesem transformacyjnym, który polega na zmianie formy organizacyjno-prawnej przy zachowaniu tożsamości podmiotu prawa, w tym w zakresie jego praw i obowiązków. Spółka poddana procesowi przekształcenia jest tym samym podmiotem, a na skutek przekształcenia zmienia się tylko forma prawna prowadzonej przez nią działalności. Przy podmiocie przekształconym pozostają wszelkie prawa i obowiązki ze sfery cywilnoprawnej, administracyjnoprawnej, praw członkowskich i pracowniczych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2015 r. sygn. akt I PK 231/15, Lex nr 2043736 i z dnia 3 lutego 2006 r. sygn. akt I CK 361/05, OSNC 2006/11/189; uchwała SN z dnia 29 listopada 2017 r., sygn. akt III CZP 68/17, OSNC 2018/6, poz. 60, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 17 lutego 2022 r., sygnatura akt III SA/Łd 977/21, LEX nr 3314499)”.

Jak wskazywał zaś WSA w Warszawie, „W tym przypadku nie można jednak mówić o przeniesieniu decyzji z jednego podmiotu na całkowicie inny podmiot, gdyż powołane przepisy k.s.h. regulują wstąpienie z mocy prawa przez spółkę przekształconą w prawa i obowiązki przedsiębiorcy (osoby fizycznej), w tym wynikające z zezwoleń, koncesji lub ulg. Podmiot w zasadzie pozostaje ten sam (jako wspólnik spółki przekształconej), jest jedynie inaczej oznaczony w związku ze zmianą swojej formy prawnej. W takiej sytuacji nie można w ogóle mówić o „przenoszeniu” zezwolenia, albowiem samo zezwolenia przeszło na powstałą spółką z chwilą przekształcenia, zgodnie z treścią art. 584² k.s.h.”.

Z powyższego wynika, że spółka z o.o. powstała w wyniku przekształcenia, staje się kontynuatorem przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną wykonującą we własnym imieniu działalność, wstępując z dniem przekształcenia we wszelkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej lub przedsiębiorcy przekształcanego. Podmiot zatem pozostaje ten sam, jest jedynie inaczej oznaczony.

Stosownie do powyższego, po przeanalizowaniu wskazanego na wstępie orzecznictwa, KCPU postanowiło zmienić dotychczas przedstawiane stanowisko w przedmiotowej sprawie i przyjąć, że zmiana formy prawnej przedsiębiorcy, działającego do tej pory w formie jednoosobowej działalności gospodarczej a przekształcającego się w spółkę kapitałową (z ograniczoną odpowiedzialnością) nie wpływa na wydane temu przedsiębiorcy zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych

Kontrola zezwoleń

Kontrola oświadczeń o sprzedaży napojów alkoholowych w roku poprzednim oraz odmowa okazania dokumentów przez kontrolowanego przedsiębiorcę

Pracownicy urzędu przyjmujący oświadczenia, o których mowa w art. 111 ust. 4 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) nie mają możliwości weryfikowania prawdziwości złożonych przez przedsiębiorców oświadczeń. Przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie przewidują bowiem obowiązku dostarczenia przez przedsiębiorcę wraz z oświadczeniem dokumentów potwierdzających prawdziwość zawartych w nim danych. Tego rodzaju kontrola oświadczeń możliwa jest praktycznie jedynie podczas kontroli punktu sprzedaży.

W myśl przepisu art. 18 ust. 8 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi „organ zezwalający lub, na podstawie jego upoważnienia, straż gminna lub członkowie gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych dokonują kontroli przestrzegania zasad i warunków korzystania z zezwolenia”.

Zgodnie z przepisem art. 183 cytowanej ustawy „Do kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy, o której mowa w art. 9, art. 18 i art. 181, stosuje się przepisy rozdziału 5 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. poz. 646).” Przepisy rozdziału 5 wskazanej ustawy szczegółowo regulują zasady i tryb przeprowadzenia kontroli.

W praktyce oznacza to, że organ kontrolujący posiada uprawnienie do kontroli (w trakcie kontroli przeprowadzanej z zachowaniem wymogów określonych przez przepisy rozdziału 5 ustawy Prawo przedsiębiorców) – między innymi – złożonych przez przedsiębiorców oświadczeń o wysokości sprzedaży poszczególnych napojów alkoholowych (o których mowa w art. 111 ust. 4 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi).

Przedsiębiorca ma przy tym obowiązek przedstawić organowi kontrolującemu wszelkie dokumenty (faktury) będące dowodem zakupu napojów alkoholowych od przedsiębiorców trudniących się hurtową sprzedażą napojów alkoholowych oraz wydruki z kas fiskalnych stanowiące dowód sprzedaży detalicznej napojów alkoholowych. Należy zaznaczyć, że przedsiębiorca ma obowiązek przechowywania tego rodzaju dokumentów na wypadek kontroli. Na podstawie powyższych dokumentów – w zestawieniu z ilością napojów alkoholowych, które nie zostały sprzedane – możliwe jest ustalenie ilości faktycznie sprzedanych napojów alkoholowych, a tym samym weryfikacja treści złożonych przez przedsiębiorcę oświadczeń.

Natomiast w sytuacji, gdy przedsiębiorca utrudnia kontrolę, odmawia wydania dokumentów wydaje się, że dojdzie do nieprzestrzegania przez ww. przedsiębiorcę określonych w ustawie warunków sprzedaży napojów alkoholowych, o których mowa w art. 18 ust. 10 pkt 2 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Z przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz z przepisów ustawy Prawo Przedsiębiorców wynika bowiem nie tylko uprawnienie organu zezwalającego do przeprowadzenia kontroli, lecz analogicznie także obowiązek przedsiębiorcy do poddania się wskazanej kontroli (w tym udostępnienia niezbędnych do przeprowadzenia kontroli dokumentów). Zatem niedopełnienie tego obowiązku można uznać za nieprzestrzeganie określonych w ustawie warunków sprzedaży napojów alkoholowych (nieprzestrzeganie „innych zasad i warunków określonych przepisami prawa” – vide art. 18 ust. 7 pkt 9 ustawy), które skutkuje cofnięciem zezwolenia.

Gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych

Radny członkiem gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych

W przedmiotowej sprawie należy wyróżnić dwa problemy: możliwość pełnienia przez radnego funkcji członka gminnej komisji rozwiązywania problemów oraz możliwość uzyskiwania z tego powodu wypowiedzenia.

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 20 r. poz. 1119, z późn. zm.) przewiduje możliwość powoływania w skład gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych (dalej jako: gminne komisje) jedynie osób posiadających odpowiednie przeszkolenie w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Wymóg posiadania odpowiednich kompetencji jest jedynym wymogiem stawianym przez tę ustawę. Członkiem komisji może zostać zatem każda osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, o ile spełnia to wymaganie. Należy przy tym zauważyć, że osoby wchodzące w skład komisji powinny posiadać odpowiednie kwalifikacje w momencie ich powołania, jak uznał WSA w Łodzi w wyroku z dnia 12 maja 2009 r., sygn. III SA/Łd, 74/09. Sąd ten uznał również, że w skład komisji nie powinien wchodzić wójt, jako że działalność taka stoi w sprzeczności z jego zadaniami oraz następowałaby kumulacja funkcji pełnionych przez jedną osobę, w szczególności zaś ponieważ to wójt (prezydent, burmistrz) posiada kompetencję do powoływania komisji, na podstawie art. 41 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi.

Analizując przedmiotowe zagadnienie przez pryzmat możliwości podjęcia pracy przez radnego, należy stwierdzić, że ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2022 r. poz. 559) szczegółowo reguluje tę kwestię (art. 24a – 24f). Nie można uznać, że bycie członkiem komisji jest stosunkiem zatrudnienia, pomimo otrzymywania przez członków wynagrodzenia, dlatego członkostwo w komisji przez radnego nie koliduje z uregulowaniami ustawowymi. Art. 41 ust. 5 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wskazuje, że zasady wynagradzania członków komisji określa rada gminy, należy więc uznać, że radny, poza dietą otrzymywaną w ramach swoich zwykłych obowiązków, otrzymuje również wynagrodzenie jako członek komisji (z zastrzeżeniem art. 25a ustawy o samorządzie gminnym dotyczącego wyłączenia radnego z głosowania).

Oczywiście warto mieć również na uwadze art. 24e ustawy z dnia 6 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, który stanowi, że „Radni nie mogą podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn mogących podważyć zaufanie wyborców do wykonywania mandatu zgodnie z art. 23a ust. 1”. Przepis ten skonstruowany jest w na tyle ogólny sposób, że może zostać zastosowany również w indywidualnych przypadkach, gdy istnieje sama możliwość, że zaufanie wyborców zostanie podważone (bo należy zwrócić uwagę, że w przepisie jest mowa o samej już możliwości). Wydaje się jednak, że powinien być stosowany w szczególnych sytuacjach. Powyższe znajduje potwierdzenie w doktrynie: „Z uwagi na lakoniczność występujących w komentowanym przepisie sformułowań stanowiących opis zachowań niedozwolonych należy stwierdzić, że zakaz ustanowiony komentowaną normą prawną dotyczy wszelkich zachowań radnego, będących zarówno działaniem, jak i zaniechaniem, o ile pozostają one w sprzeczności ze zobowiązaniami, których radny podjął się, składając rotę ślubowania. Literalne brzmienie art. 23a ust. 1 u.s.g., zawierające treść ślubowania radnego, prowadzi zatem do wniosku, że do naruszenia przepisu art. 24e u.s.g. dojdzie każdorazowo, gdy postępowanie radnego pozbawione będzie godności czy też zostanie uznane za nierzetelne, nieuczciwe bądź podejmowane bez uwzględnienia dobra całej wspólnoty samorządowej gminy, w której radny wykonuje mandat. W omawianym przepisie jest mowa o zajęciach, które nie mają związku z wykonywaniem mandatu, oraz o zajęciach prowadzonych poza aktywnością zawodową radnego, w tym ewentualnie prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. Świadczyć o tym mogą szczegółowo określone ograniczenia w tym względzie wynikające z pozostałych przepisów ustawy o samorządzie gminnym. Bez znaczenia pozostaje zatem okoliczność, czy zakazane dodatkowe zajęcia mają charakter zarobkowy, komercyjny, czy też wykonywane są społecznie, honorowo. Nie jest także istotne, czy dodatkowe zajęcia mają charakter jednorazowy, czy też powtarzający się” (1).

W przypadku podejmowania przez komisję rewizyjną, w której składzie znajduje się radny – członek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, kontroli wydatków gminnej komisji (tj. wydatkowania środków m.in. na wynagrodzenia gminnej komisji, na przeprowadzanie przez biegłych badania w zakresie uzależnienia od alkoholu), wydaje się, że jeżeli statut lub regulamin komisji rewizyjnej nie przewiduje wyłączenia takiego radnego, to nie jest on zobowiązany do wyłączenia się z głosowania w postępowaniu kontrolnym. Warto mieć na uwadze, że art. 25a ustawy o samorządzie gminnym statuuje obowiązek wyłączenia się z głosowań dotyczących interesu prawnego radnego. Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 27 września 1999 r. „Mieć interes prawny w postępowaniu administracyjnym znaczy to samo, co ustalić przepis prawa materialnego powszechnie obowiązującego, na którego podstawie można skutecznie żądać czynności organu z zamiarem zaspokojenia jakiejś własnej potrzeby albo żądać zaniechania lub ograniczenia czynności organu, sprzecznych z potrzebami danego podmiotu – strony postępowania (art. 28 k.p.a.). Od tak pojmowanego interesu prawnego należy odróżnić interes faktyczny, tj. sytuację, w której dany podmiot (osoba) jest wprawdzie bezpośrednio zainteresowany rozstrzygnięciem sprawy administracyjnej, nie może jednak poprzeć tego zainteresowania przepisami prawa, mającego stanowić podstawę skierowanego żądania w zakresie podjęcia stosownych czynności przez organ administracji”. Oczywiście, każdorazowo ocena występowania interesu prawnego należeć będzie do komisji rewizyjnej, której członkiem jest dany radny.

Kwestia wynagrodzenia członków gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych została ujęta we wspomnianym już art. 41 ust. 5 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Jednakże powyższy przepis nie wskazuje formy wynagrodzenia, pozostawiając decyzję w tym względzie organom stanowiącym gmin. Mimo, iż członkostwo w gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych jest związane z wykonywaniem pracy i pobieraniem wynagrodzenia to stanowi realizowanie zadań w ramach organu o charakterze społecznym. Dlatego też nie można utożsamiać członkostwa w gminnej komisji ze świadczeniem pracy w rozumieniu przepisów prawa pracy. Warto również wskazać, że zgodnie z art. 24d ustawy o samorządzie gminnym: „Wójt nie może powierzyć radnemu gminy, w której radny uzyskał mandat, wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej”. Powołanie składu gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych nie może być każdorazowo równoznaczne z zawarciem umowy cywilnoprawnej; niepodpisanie umów cywilnoprawnych z członkami gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych nie wyklucza pełnienia funkcji członka tej komisji. Jak wskazuje teza nr 1 artykułu „Rola samorządu terytorialnego w zakresie wychowania w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi” autorstwa R. Budzisz, B. Jaworska-Dębska oraz K. Wlaźlak z 2009 r. „pojęcie wynagrodzenia w tym wypadku należy rozumieć bowiem jako formę ekwiwalentu za wykonywaną na rzecz komisji pracę i ewentualną rekompensatę za utracone w tym czasie zarobki. Wydaje się zatem, że nie ma konieczności i wystarczających podstaw prawnych do zawierania jakichkolwiek umów z członkami gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych”.

Zatem wynagrodzenie dla członków gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych nie musi przybierać formy umowy zlecenia, ale może być ustalone w formie określonych kwotowo stawek np. za posiedzenie gminnej komisji lub kontrolę punktu sprzedaży napojów alkoholowych. Jednakże należy pamiętać, iż członkowie gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych nie mogą otrzymywać diety, gdyż nie są do niej ustawowo uprawnieni. Diety nie przysługują również radnym, którzy wchodzą w skład gminnej komisji, ponieważ nie jest to komisja rady gminy, o której mowa w ustawie o samorządzie gminnym i tym samym radni nie wykonują w niej swojego mandatu (wynagrodzenie w formie diety przysługuje jedynie radnym i posłom za pełnienie szczególnych funkcji społecznych w związku z wykonywaniem mandatu).

W podsumowaniu powyższej analizy należy zatem wskazać, że radni mogą być członkami gminnych komisji i, tak jak wszyscy inni członkowie, powinni pobierać za to wynagrodzenie. Nie powinni jednak zawierać na tę okoliczność umowy cywilnoprawnej (ani, tym bardziej, nawiązywać stosunku pracy), ze względu na ograniczenia nakładane przez ustawę o samorządzie gminnym.

(1) Wierzbica Anna. Art. 24(e). W: Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, wyd. II. Wolters Kluwer Polska, 2018.

Procedura zobowiązania do podjęcia leczenia odwykowego

Możliwość udzielenia informacji z postępowania o zobowiązanie do leczenia odwykowego przed gminną komisją rozwiązywania problemów alkoholowych

Postępowanie w sprawie zobowiązania do poddania się leczeniu odwykowemu, prowadzone przez gminną komisję rozwiązywania problemów alkoholowych (a więc na etapie przedsądowym) na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) nie jest sprawą administracyjną w rozumieniu art. 1 Kodeksu postępowania administracyjnego. Co za tym idzie, osoba, wobec której prowadzone jest postępowanie nie nabywa przymiotu strony. Do postępowania przed gminną komisją rozwiązywania problemów alkoholowych nie stosują się zatem przepisy tego kodeksu: ani te dotyczące m.in. udziału strony w postępowaniu dowodowym, ani te, które odnoszą się do prawa dostępu do akt.

Odrębnego omówienia wymaga jednak możliwość uzyskania przez osobę, wobec której prowadzone jest postępowanie przed gminną komisją, dostępu do dokumentacji z tego postępowania.

Aktem prawnym, który reguluje działalność gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych jest ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, lecz ustawa ta w żaden sposób nie ogranicza osobie, wobec której toczy się postępowanie o zobowiązanie do leczenia odwykowego, dostępu do informacji zgromadzonych na jej temat. Ograniczenie takie znajduje się jednak w obowiązujących bezpośrednio przepisach unijnych.

Art. 15 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz. U. UE. L. z 2016 r. Nr 119, str. 1 z późn. zm. – dalej RODO) stanowi:

Osoba, której dane dotyczą, jest uprawniona do uzyskania od administratora potwierdzenia, czy przetwarzane są dane osobowe jej dotyczące, a jeżeli ma to miejsce, jest uprawniona do uzyskania dostępu do nich oraz następujących informacji:
a) cele przetwarzania;
b) kategorie odnośnych danych osobowych;
c) informacje o odbiorcach lub kategoriach odbiorców, którym dane osobowe zostały lub zostaną ujawnione, w szczególności o odbiorcach w państwach trzecich lub organizacjach międzynarodowych;
d) w miarę możliwości planowany okres przechowywania danych osobowych, a gdy nie jest to możliwe, kryteria ustalania tego okresu;
e) informacje o prawie do żądania od administratora sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania danych osobowych dotyczącego osoby, której dane dotyczą, oraz do wniesienia sprzeciwu wobec takiego przetwarzania;
f) informacje o prawie wniesienia skargi do organu nadzorczego;
g) jeżeli dane osobowe nie zostały zebrane od osoby, której dane dotyczą – wszelkie dostępne informacje o ich źródle;
h) informacje o zautomatyzowanym podejmowaniu decyzji, w tym o profilowaniu, o którym mowa w art. 22 ust. 1 i 4, oraz – przynajmniej w tych przypadkach – istotne informacje o zasadach ich podejmowania, a także o znaczeniu i przewidywanych konsekwencjach takiego przetwarzania dla osoby, której dane dotyczą.
Jeżeli dane osobowe są przekazywane do państwa trzeciego lub organizacji międzynarodowej, osoba, której dane dotyczą, ma prawo zostać poinformowana o odpowiednich zabezpieczeniach, o których mowa w art. 46, związanych z przekazaniem.
Administrator dostarcza osobie, której dane dotyczą, kopię danych osobowych podlegających przetwarzaniu. Za wszelkie kolejne kopie, o które zwróci się osoba, której dane dotyczą, administrator może pobrać opłatę w rozsądnej wysokości wynikającej z kosztów administracyjnych. Jeżeli osoba, której dane dotyczą, zwraca się o kopię drogą elektroniczną i jeżeli nie zaznaczy inaczej, informacji udziela się w powszechnie stosowanej formie elektronicznej.
Prawo do uzyskania kopii, o której mowa w ust. 3, nie może niekorzystnie wpływać na prawa i wolności innych.

Zgodnie z motywem (63) RODO „Każda osoba fizyczna powinna mieć prawo dostępu do zebranych danych jej dotyczących oraz powinna mieć możliwość łatwego wykonywania tego prawa w rozsądnych odstępach czasu, by mieć świadomość przetwarzania i móc zweryfikować zgodność przetwarzania z prawem. Obejmuje to prawo dostępu osób, których dane dotyczą, do danych dotyczących ich zdrowia, na przykład do danych w dokumentacji medycznej zawierającej takie informacje, jak diagnoza, wyniki badań, oceny dokonywane przez lekarzy prowadzących, stosowane terapie czy przeprowadzone zabiegi. Dlatego też każda osoba, której dane dotyczą, powinna mieć prawo do wiedzy i informacji, w szczególności w zakresie celów, w jakich dane osobowe są przetwarzane, w miarę możliwości okresu, przez jaki dane osobowe są przetwarzane, odbiorców danych osobowych, założeń ewentualnego zautomatyzowanego przetwarzania danych osobowych oraz, przynajmniej w przypadku profilowania, konsekwencji takiego przetwarzania. W miarę możliwości administrator powinien mieć możliwość udzielania zdalnego dostępu do bezpiecznego systemu, który zapewni osobie, której dane dotyczą, bezpośredni dostęp do jej danych osobowych. Prawo to nie powinno negatywnie wpływać na prawa lub wolności innych osób, w tym tajemnice handlowe lub własność intelektualną, w szczególności na prawa autorskie chroniące oprogramowanie. Względy te nie powinny jednak skutkować odmową udzielenia osobie, której dane dotyczą, jakichkolwiek informacji. Jeżeli administrator przetwarza duże ilości informacji o osobie, której dane dotyczą, powinien on mieć możliwość zażądania, przed podaniem informacji, by osoba, której dane dotyczą, sprecyzowała informacje lub czynności przetwarzania, których dotyczy jej żądanie”.

Biorąc pod uwagę powyższe, a także prawo dostępu osoby do zbiorów danych dotyczących jej dotyczących (art. 51 Konstytucji), wydaje się, że osobie, wobec której toczy się procedura sądowego zobowiązania do leczenia odwykowego należy udostępnić te informacje, które nie naruszą praw i wolności innych osób.

Informujemy równocześnie, że organem właściwym w sprawie ochrony danych osobowych jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych i opinia tego organu jest w tym zakresie wiążąca.

Uprawnienia osoby inicjującej procedurę zobowiązania do podjęcia leczenia odwykowego

Prowadzone przez gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych postępowanie w przedmiocie zobowiązania do poddania się leczeniu odwykowemu nie podlega regulacjom kodeksu postępowania administracyjnego. Sprawa związana z zastosowaniem obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego należy do kategorii spraw z zakresu prawa osobowego (por. np. postanowienia SN z dnia 11.X.2001r., II CZ 100/01, Lex nr 52474, z dnia 19.XII.2001r., IV CZ 207/01, Lex nr 52756). Oznacza to, że osobie (lub instytucji) zawiadamiającej gminną komisję rozwiązywania problemów alkoholowych o konieczności podjęcia działań w ramach wskazanej procedury nie przysługują prawa strony postępowania administracyjnego (oznacza to np., że osoba ta nie ma możliwości wglądu w dokumentację prowadzonego postępowania oraz nie staje się – na kolejnym etapie sprawy – uczestnikiem postępowania sądowego). W tym zakresie należy zgodzić się ze stanowiskiem wyrażonym w postanowieniu z dnia 27 czerwca 2007 r. sygn. akt I OSK 323/07 (Lex nr 3399730), w którym Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych należy do szeroko rozumianych organów władzy publicznej oraz że wykonuje zadania z zakresu administracji publicznej. Zdaniem Sądu nie oznacza to jednak, że czynności podejmowane przez tę komisję, takie jak skierowanie osoby na badanie przez biegłego w przedmiocie stwierdzenia uzależnienia alkoholowego oraz złożenie wniosku do sądu powszechnego zobowiązanie do poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego, są czynnościami o jakich mowa w art. 3 § 2 pkt 4 P.p.s.a., podlegającymi zaskarżeniu do sądu administracyjnego.

Zatem, osoba zgłaszająca nie jest stroną postępowania i nie posiada uprawnienia do wglądu w dokumentację, otrzymywania informacji na temat sprawy, kserokopii, odpisów.

Zakończenie procedury zobowiązania do podjęcia leczenia odwykowego na etapie przed gminną komisją rozwiązywania problemów alkoholowych

Prowadzone przez gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych postępowanie w przedmiocie zobowiązania do poddania się leczeniu odwykowemu nie podlega regulacjom kodeksu postępowania administracyjnego. Zatem wszelkie instytucje i rozwiązania wynikające z powyższych przepisów można stosować jedynie pomocniczo, aby usprawnić pracę komisji. Natomiast niezastosowanie powyższych rozwiązań nie będzie wiązało się z żadnymi konsekwencjami czy sankcjami. Wobec faktu, że nie ma obowiązku stosowania przepisów kodeksu postępowania administracyjnego (czy jakiejkolwiek innej procedury np. kpk czy kpc) do procedury zobowiązania do leczenia odwykowego na etapie przed gminną komisją także forma podejmowania decyzji nie jest określona.

W odpowiedzi na pytanie kiedy komisja może zakończyć procedurę zobowiązania do leczenia należy wskazać, ze będzie to miało miejsce, gdy w toku postępowania gminna komisja ustaliła przesłanki do leczenia odwykowego i złożyła wniosek do sądu o zobowiązanie do leczenia.

Natomiast odpowiednikiem zakończenia postępowania w formie instytucji tożsamej z umorzeniem postępowania będą m.in. następujące sytuacje:

1) gdy w toku postępowania okazało się, że nie występują łącznie dwie przesłanki konieczne do złożenia wniosku do sądu (brak uzależnienia – np. w sytuacji, gdy biegły stwierdził „jedynie” picie szkodliwe, ale nie zdiagnozował uzależnienia od alkoholu, albo brak przesłanki „społecznej”, o której mowa w art. 24 ustawy np. gdy osobą uzależnioną jest samotny emeryt, który nie zakłóca swoim zachowaniem spokoju lub porządku publicznego);
2) gdy osoba, której postępowanie dotyczy – np. w wyniku przeprowadzonej rozmowy motywacyjnej – dobrowolnie odbyła i ukończyła leczenie odwykowe;
3) albo gdy – w toku procedury – osoba, której postępowanie dotyczy zmieniła miejsce zamieszkania (i obecnie zamieszkuje na terenie innej gminy) albo nie można ustalić jej miejsca zamieszkania bądź pobytu;
4) osoba, której postępowanie dotyczy zmarła lub
5) została ubezwłasnowolniona całkowicie.

Zobowiązanie – przesłanki

Do wszczęcia procedury zmierzającej do zobowiązania do leczenia odwykowego, o której mowa w ustawie z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2021 poz. 1119, z późn. zm.) konieczne jest spełnienie jednocześnie dwóch przesłanek: dana osoba musi spożywać napoje alkoholowe w sposób nadmierny oraz owo nadmierne spożywanie alkoholu musi powodować pewne konsekwencje o charakterze społecznym – czyli sytuacji, gdy nadużywanie alkoholu ingeruje w prawne i osobiste dobra innych osób. Taka interpretacja wskazanego przepisu znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego – w orzeczeniu z dnia 4 października 1972 r. (sygn. akt III CRN 222/72) wskazano, iż „stosowanie przymusowego leczenia (…) jest pomyślane głównie w interesie społecznym, innych osób bliskich i obcych. Przepis ten ma zatem charakter zarówno prewencyjny, jak i ochronny w tym znaczeniu, że zastosowanie zwłaszcza leczenia w zakładzie zamkniętym ma służyć usunięciu zagrożenia ze strony nałogowych alkoholików w sferze życia rodzinnego i społecznego”. Zatem sam fakt uzależnienia od alkoholu nie jest wystarczający do złożenia (przez gminną komisję lub prokuratora) wniosku do sądu o zobowiązanie do leczenia. Konieczne jest spełnienie jednej z pozostałych przesłanek – powodowanie rozkładu życia rodzinnego, demoralizacji małoletnich, uchylanie się od zaspokajania potrzeb rodziny albo systematyczne zakłócanie spokoju lub porządku publicznego.

Podsumowując, w sytuacji, gdy z wniosku/zgłoszenia skierowanego do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych o wszczęcie postępowania w przedmiocie zobowiązania do podjęcia leczenia odwykowego wynika, że danym stanie faktycznym nie występuje tzw. przesłanka społeczna, a jedynie przesłanka medyczna, wówczas gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych umarza postępowanie.

Na badanie przez biegłego w celu wydania opinii w zakresie uzależnienia od alkoholu (vide art. 25 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi) gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych kieruje osoby, co do których będzie prowadziła postępowanie zmierzające do złożenia wniosku o zobowiązanie do podjęcia leczenia odwykowego. Zatem, jeśli brak jest przesłanki społecznej brak jest również zasadności skierowania na badanie. Nie ma przy tym znaczenia czy osoba, której postępowanie dotyczy zgłosi się dobrowolnie czy na wniosek osób trzecich.

Biegli w procedurze zobowiązania do podjęcia leczenia odwykowego

Art. 24 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości  i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn zm.) wskazuje, że „osoby, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylają się od zaspokajania potrzeb rodziny albo systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny, kieruje się na badanie przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego. Na badanie, o którym mowa w art. 24, kieruje gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych właściwa według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, na jej wniosek lub z własnej inicjatywy” (art. 25 ustawy). Literalne brzmienie wskazanego powyżej przepisu wskazuje zatem na obowiązek skierowania przez gminną komisję wskazanej powyżej osoby na badanie przez biegłego.

Trzeba jednak pamiętać, że przepis art. 26 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wyraźnie wskazuje, że „do wniosku dołącza się zebraną dokumentację wraz z opinią biegłego, jeżeli badanie przez biegłego zostało przeprowadzone”. Zatem ustawodawca przewidział możliwość, że badanie przez biegłego nie zostanie wykonane (czy ze względu na niestawiennictwo osoby uzależnionej czy mimo stawiennictwa – odmowy poddania się badaniu).

Jednak stanowczo należy zaznaczyć, że wobec faktu, że gminna komisja obligatoryjnie kieruje osobę uzależnioną na badanie przez biegłego – do wniosku powinna zostać dołączona dokumentacja, z której wynika, iż gminna komisja podjęła próby powołania biegłego i przeprowadzenia ww. badania.

Z kolei z § 6 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie biegłych w przedmiocie uzależnienia od alkoholu (Dz. U. z 2007 r. Nr 250 poz. 1883 z późn. zm.) wynika, że „jeżeli osoba badana odmawia poddania się badaniu, utrudnia jego przeprowadzenie lub z innych powodów nie jest możliwe ustalenie wniosków diagnostycznych, biegły ogranicza swoje czynności do możliwych w danej sytuacji i wzmiankuje o zaistniałych okolicznościach w sporządzonej opinii”. Zatem, gminna komisja może skierować wniosek do sądu bez dowodu powołania biegłego, natomiast musi liczyć się z odrzuceniem wniosku przez sąd w takiej sytuacji (braki formalne), chyba że dołączy dowody, z których wynika, że biegły został powołany, lecz badanie nie odbyło się (notatka biegłego, że osoba badana nie stawiła się; zwrotki potwierdzające zaproszenie osoby, której postępowanie dotyczy na badanie itp.).

Warto natomiast pamiętać, że gminna komisja może powołać biegłych wpisanych na listy biegłych innych sądów okręgowych (niekoniecznie sądu właściwego miejscowo) oraz że nie jest związana wysokością stawek wskazaną przez sąd okręgowy (czyli stawką wynikającą z rozporządzenia wydanego na podstawie ustawy o opłatach w sprawach cywilnych) – stawki określone w ww. rozporządzeniu będą natomiast wiązały sąd (w sytuacji, gdy sąd powoła biegłego na etapie postępowania sądowego).

Zobowiązanie do leczenia odwykowego osoby poniżej 18 roku życia

Chociaż przepisy ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r., poz. 1119, z póżn. zm.) nie regulują tego zagadnienia wprost, to należy domniemywać, że procedura zobowiązania do poddania się leczeniu odwykowemu przeznaczona jest dla osób pełnoletnich. Przypomnieć bowiem należy, że podstawowym skutkiem prawnym orzeczenia obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu jest brak obowiązku uzyskania zgody na przyjęcie do zakładu lecznictwa. Tymczasem, zgodnie z art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2020 r. poz. 849, z późn. zm.), w przypadku osoby, która nie ukończyła 16 lat, zgodę na świadczenie medyczne wyraża co do zasady jej przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny, czyli np. rodzic. Jest to tzw. zgoda zastępcza. Nie wymaga się zatem w takim przypadku zgody pacjenta małoletniego. Zgoda przedstawiciela ustawowego (wyjątkowo opiekuna faktycznego) zastępuje akt woli osoby małoletniej. Nieco odmiennie w tym zakresie kształtuje się sytuacja osoby, która ukończyła 16 lat, ale nie uzyskała jeszcze pełnoletności. W takiej sytuacji wymagana jest zgoda zarówno przedstawiciela ustawowego, jak i małoletniego pacjenta. W sytuacji, gdy mimo zgody przedstawiciela ustawowego, brakuje zgody osoby małoletniej, konieczne jest uzyskanie zgody sądu opiekuńczego. Właściwym do wydania zgody w powyższej sytuacji będzie sąd, w którego okręgu czynności te mają być wykonane. Ponadto należy zauważyć, że zgodnie z art. 4 § 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2018 r. poz. 969), „Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.”. Spożywanie napojów alkoholowych stanowi zatem jeden z wprost wskazanych przez ustawodawcę symptomów demoralizacji i jako taki może stanowić podstawę do orzeczenia wobec nieletniego środka wychowawczego. Zgodnie z art. 6 pkt 6 tej ustawy, sąd rodzinny może zobowiązać nieletniego do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze terapeutycznym.

Reklama i promocja napojów alkoholowych oraz informowanie o sponsorowaniu

Informowanie o sponsorowaniu

W odpowiedzi na pytanie należy posłużyć się definicją sponsorowania i informowania o sponsorowaniu, które zawarte są w art. 2¹ ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r., poz. 1119 z późn. zm). Zgodnie z tymi przepisami, sponsorowanie to bezpośrednie lub pośrednie finansowanie lub współfinansowanie działalności osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, dla upowszechniania, utrwalania lub podniesienia renomy nazwy, producenta lub dystrybutora, znaku towarowego lub innego oznaczenia indywidualizującego przedsiębiorcę, jego działalność, towar lub usługę, w zamian za informowanie o sponsorowaniu; z kolei informowanie o sponsorowaniu to prezentowanie informacji zawierającej nazwę sponsora lub jego znak towarowy w związku ze sponsorowaniem. Informowanie o sponsorowaniu przez producenta piwa podlega ograniczeniom określonym w art. 13¹ ust. 5 – 7:

5. Zabrania się informowania o sponsorowaniu imprez sportowych, koncertów muzycznych oraz innych imprez masowych przez producentów i dystrybutorów napojów, których zasadniczą działalność stanowi produkcja lub sprzedaż napojów alkoholowych zawierających od 8% do 18% alkoholu, w jakikolwiek inny sposób niż poprzez umieszczanie wewnątrz dzienników i czasopism, na zaproszeniu, bilecie, plakacie, produkcie lub tablicy informacyjnej związanej z określoną imprezą nazwy producenta lub dystrybutora oraz jego znaku towarowego, z zastrzeżeniem ust. 6.
6. Informowanie o sponsorowaniu może być prowadzone w radiu i telewizji pod warunkiem, iż będzie ograniczone wyłącznie do podania nazwy producenta lub dystrybutora napojów zawierających do 18% alkoholu lub jego znaku towarowego, a informacja ta nie będzie prezentowana w telewizji przez osobę fizyczną lub z wykorzystaniem wizerunku postaci ludzkiej.
7. Zabrania się informowania o, innym niż określone w ust. 5, sponsorowaniu przez producentów i dystrybutorów napojów alkoholowych, których zasadniczą działalność stanowi produkcja lub sprzedaż napojów alkoholowych zawierających od 8% do 18% alkoholu oraz informowania o sponsorowaniu przez producentów i dystrybutorów napojów zawierających powyżej 18% alkoholu.

Jak wynika z powyższego, ograniczeniu w zakresie informowania o sponsorowaniu (z uwzględnieniem powyższych definicji) podlegają producenci napojów zawierających powyżej 8% zawartości alkoholu. Powyższe przepisy nie zabraniają informowania o sponsorowaniu przez browar; warto jednak zwrócić uwagę, że informowanie o sponsorowaniu, aby można było zastosować powyższe przepisy, powinno zawierać informację o sponsorowaniu przez danego producenta. W przeciwnym wypadku może zostać uznane za reklamę piwa i podlegać ograniczeniom wynikającym w szczególności z art. 13¹ ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Ograniczenie dostępności fizycznej alkoholu

Zasady usytuowania miejsc sprzedaży napojów alkoholowych

Zgodnie z art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm), Rada gminy ustala, w drodze uchwały, zasady usytuowania na terenie gminy miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych.

Należy jednak zauważyć, że ustawodawca co prawda nie sprecyzował w ustawie, co rozumie pod pojęciem „zasady usytuowania”, jednak pojęcie to zostało opracowane w orzecznictwie. Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 12 stycznia 2012 r. o sygn. akt II SA/Sz 1135/11, Przepis art. 12 ust. 2 ustawy z 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi uprawnia radę gminy jedynie do określenia zasad usytuowania miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych, a pod pojęciem zasad usytuowania punktów sprzedaży i podawania napojów alkoholowych należy rozumieć ich rozmieszczenie w terenie, a w szczególności ich usytuowanie względem miejsc chronionych, takich jak np.: szkoły, inne placówki oświatowo-wychowawcze i opiekuńcze, itd.

Za obiekty chronione w orzecznictwie uznaje się zazwyczaj obiekty wskazane w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w art. 14 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, np. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w wyroku z dnia 9 lutego 2017 r. o sygn. akt III SA/Lu 1270/16 uznał, że Jak wskazuje się w doktrynie prawa oraz w orzecznictwie sądów administracyjnych, pod pojęciem zasad usytuowania miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych, o których mowa w art. 12 ust. 2 ustawy należy rozumieć rozmieszczenie miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych w terenie, w szczególności określenie usytuowania miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych względem obiektów chronionych, wymienionych w ustawie, w szczególności takich jak szkoły, przedszkola.

Należy uznać, że ustawodawca nie dookreślając pojęcia zasad usytuowania pozostawił ich określenie w gestii rady gminy; uchwałodawca powinien jednak przestrzegać zasad wypracowanych w orzecznictwie. Z tego względu należy uznać, że chociaż jednoznaczne wskazanie, co powinno być zawarte w katalogu zasad usytuowania nigdy nie zostało w orzecznictwie dokonane, to z pewnością rada gminy powinna w uchwale odnosić się do miejsc, obiektów, które z uwagi na swój szczególny charakter powinny być objęte ochroną. Możliwość ta uzależniona jest od wykazania ww. szczególnego charakteru danego miejsca, które podlega ochronie.

Ograniczenie nocnej sprzedaży napojów alkoholowych

Ograniczenie dostępności fizycznej alkoholu jest jednym z najbardziej skutecznych działań zmierzających do ograniczenia spożycia alkoholu. W raporcie „Alkohol w Europie” Petera Andersona i Bena Baumberga (Wydawnictwo PARPAMEDIA, 2007 rok) czytamy m.in.: „Im mniejsza ilość punktów sprzedaży alkoholu, tym trudniej nabyć alkohol i w takich okolicznościach zarówno problemy alkoholowe, jak i używanie alkoholu słabną (Grunewald i in. 1993). Zjawisko to można zaobserwować w praktyce w Finlandii, Szwecji, w Wielkiej Brytanii i Ameryce Północnej.” Ponadto „(…) zmniejszanie dostępności alkoholu poprzez ograniczenie ilości i gęstości punktów jego sprzedaży oraz dni i godzin sprzedaży zmniejsza ilość szkód wyrządzanych przez picie alkoholu.”

W dniu 9 marca 2018 r. weszła w życie ustawa z dnia 10 stycznia 2018 r. o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 310), która wprowadziła szereg zmian w obowiązujących przepisach.

Nowelizacja ta dała samorządom lokalnym możliwość ustalenia, w drodze uchwały, dla terenu gminy lub wskazanych jednostek pomocniczych gminy, ograniczenia w godzinach nocnej sprzedaży napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży (zatem ograniczenie dotyczy tylko „sklepów”, ale już nie gastronomii). Ograniczenia te mogą dotyczyć sprzedaży prowadzonej między godziną 22:00 a 6:00 (por. art. 12 ust. 4 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi).

Była to odpowiedz na liczne sygnały m.in. ze strony prezydentów miast (vide Związek Miast Polskich) celem ograniczenia spożycia napojów alkoholowych oraz zmniejszenia skali zakłóceń porządku publicznego związanych ze spożyciem napojów alkoholowych – które to z kolei generowały skargi ze strony mieszkańców. Dotyczyło to najczęściej centrów dużych miast lub gmin turystycznych. Więcej informacji znajdzie Pani w zapisach z przebiegu procesu legislacyjnego tej nowelizacji (np. Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej (nr 172) z dnia 21 listopada 2017 r. )

Warto dodać, że w 2018 roku 162 gmin (na 2477 gmin w skali kraju) postanowiło skorzystać z tej możliwości (co stanowi 6,6% wszystkich gmin w kraju), natomiast w 2019 r. taką uchwały przyjęły kolejne 32 gminy (dane z PARPA G-1). Dane te objęte są tajemnicą statystyczną, zatem nie możemy wymienić miejscowości powołując się na to źródło, jedynie możemy podać dane zbiorcze.

Dane te są publicznie dostępne w dziennikach urzędowych poszczególnych województw (np. Dziennik Urzędowego Województwa Śląskiego – wystarczy zawęzić wyszukiwanie do hasła „alkohol”, a dalej wpisać „ograniczenie” lub „nocnej” – w ten sposób system pokaże poszczególne uchwały).

W 2019 r. oraz na początku 2020 roku Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zwróciła się do kilkunastu gmin, które co najmniej rok wcześniej wprowadziły ograniczenie nocnej sprzedaży napojów alkoholowych z pytaniem o ocenę skutków funkcjonowania wprowadzonej regulacji.

Równocześnie PARPA zwróciła się do właściwych miejscowo jednostek Policji z prośbą o wskazanie czy zakaz ten wpłynął pozytywnie na obniżenie liczby przestępstw oraz wykroczeń związanych ze sprzedażą alkoholu oraz ilością interwencji w najbliższej okolicy punktów sprzedaży.

Ze wszystkich miejscowości uzyskano odpowiedzi.

Warto podkreślić, że znaczna większość badanych gmin uznała wprowadzone ograniczenia za pozytywne (15 z 18 gmin).

Jakie argumenty wskazywały gminy argumentując dobrą ocenę wprowadzonego zakazu? Policja najczęściej wskazywała na wzrost poczucia bezpieczeństwa mieszkańców spowodowany mniejszą liczbą interwencji w pobliżu miejsc sprzedaży napojów alkoholowych oraz w stosunku do osób nietrzeźwych znajdujących się w przestrzeni publicznej, mniejszą ilością zakłóceń porządku i ciszy nocnej, pozytywny wpływ na szeroko rozumiany “ład i porządek” w gminie. Urzędy często wskazywały na pozytywny odbiór ograniczenia przez mieszkańców, a także pracowników (wzrost bezpieczeństwa, mniej kradzieży w sklepach) oraz właścicieli sklepów prowadzących sprzedaż napojów alkoholowych (nie zanotowano spadku dochodów) – dotyczyło to zwłaszcza stacji paliw. Zwracano także uwagę na mniejszą ilość osób przewożonych do izb wytrzeźwień oraz szpitali (w związku np. urazami związanym ze spożywaniem alkoholu) – informacje ze szpitali i pogotowia ratunkowego.

Trzeba zaznaczyć, że znaczna większość gmin, która skorzystała z ww. możliwości korzystnie ocenia skutki wprowadzenia ograniczenia nocnej sprzedaży napojów alkoholowych – dotyczy to także dużych miast (np. Wrocław, Sopot, Olsztyn, Katowice) oraz gmin turystycznych (np. Sandomierz).

Można również dodać, że ograniczenia w godzinach sprzedaży napojów alkoholowych wprowadziła połowa krajów europejskich (1) m.in. w Irlandii, Portugalii, Litwie, Słowenii, Estonii, Szwecji, Hiszpanii, Finlandii, Łotwie oraz Norwegii.

Zatem, jak wynika z doświadczeń gmin, wprowadzenie ograniczenia nocnej sprzedaży napojów alkoholowych jest nie tylko skutecznym narzędziem do zmniejszenia spożycia alkoholu, ale także przekłada się na poprawę poczucia bezpieczeństwa mieszkańców. Co więcej, dzieje się tak bez uszczerbku dla przedsiębiorców prowadzących sprzedaż napojów alkoholowych i pracowników ww. punktów.

(1) WHO (2018). Global status report on alcohol and health 2018. Geneva: World Health Organization

Uchwały w przedmiocie limitów zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych

Odnosząc się do kwestii danych, statystyk, badań naukowych to należy podkreślić, że za trzy najbardziej efektywne, łatwo dostępne i wydajne narzędzia mające na celu ograniczenie szkodliwego spożywania alkoholu Światowa Organizacja zdrowia – WHO, uznawana za organizację najbardziej aktywną w zakresie polityki wobec alkoholu, wskazuje (1):

ograniczenie fizycznej dostępności alkoholu,
ograniczenie reklamy alkoholu i działań marketingowych
zwiększenie ceny alkoholu poprzez opodatkowanie.

Zwiększenie dostępności fizycznej alkoholu może się wiązać ze zwiększeniem szkód wynikających ze spożywania alkoholu (2), jak również wpływać na zwiększenie konsumpcji alkoholu i związanych z tym szkód takich jak hospitalizacje, przemoc, uszkodzenie ciała czy przestępstwa popełniane pod wpływem alkoholu (3).

W Polsce zasadniczą rolę w formułowaniu strategii ograniczania dostępności fizycznej napojów alkoholowych, biorąc pod uwagę instrumenty regulacji prawnych, mają jednostki samorządu terytorialnego. W 2018 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o wychowaniu w trzeźwości nakładająca na samorządy obowiązek wprowadzania na ich terenie ograniczeń sprzedaży alkoholu poprzez określanie w uchwałach Rady Gminy maksymalnej liczby zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych na terenie gminy uwzględniających w swoich limitach piwo (w poprzednich rozwiązaniach piwo było wyłączone z ograniczania dostępności). Ponadto w ramach tej samej nowelizacji Rada gminy otrzymała m.in. uprawnienie do ustalania, w drodze uchwały, dla terenu gminy lub wskazanych jednostek pomocniczych gminy, ograniczenia w godzinach nocnej sprzedaży napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży. Ograniczenia mogą dotyczyć sprzedaży prowadzonej między godziną 22.00 a 6.00. W 2018 r. uchwałę o przyjęciu zakazu nocnej sprzedaży przyjęły 162 gminy (4).

Dane z badania PARPA-G1 – Działalność samorządów lokalnych w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych wskazują na wysoką dostępność fizyczną alkoholu mierzoną w liczbie osób przypadających na 1 punkt sprzedaży, choć w skali 10 lat widać niewielki, ale stały spadek dostępności zarówno w przypadku wszystkich punktów, jak i w kategorii punktów sprzedających napoje zawierające powyżej 18% alkoholu.

Natomiast w kwestii interpretacji prawnej należy powtórzyć, że przepisy ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2019 r. poz. 2277, ze zm.) przekazały obowiązek ustalania limitu zezwoleń sprzedaży napojów alkoholowych jednostkom samorządu terytorialnego. Zgodnie z treścią przepisu art. 12 ust. 1 i 2 ww. ustawy:

Rada gminy ustala, w drodze uchwały, maksymalną liczbę zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych na terenie gminy (miasta), odrębnie dla:
1) poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych, o których mowa w art. 18 ust. 3;
2) zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejscu sprzedaży;
3) zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży.
Rada gminy może ustalić, w drodze uchwały, maksymalną liczbę zezwoleń, o której mowa w ust. 1, odrębnie dla poszczególnych jednostek pomocniczych gminy.

Maksymalna liczba zezwoleń oraz usytuowanie miejsc sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych powinny być dostosowane do potrzeb ograniczania dostępności alkoholu na terenie danej gminy i tą zasadą mają obowiązek kierować się organy samorządu terytorialnego podczas podejmowania uchwał w przedmiocie ustalenia maksymalnej liczby zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 8 listopada 1993 r. (sygn. akt II SA 1967/93, OSP 1994, nr 12, s. 235) stwierdził, iż “liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych musi wynikać z programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na terenie gminy, opracowanego z uwzględnieniem aktywnej realizacji celu ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 ze zm.) oraz jej art. 1 i 2 jako ogólnych przepisów odnoszących się i do rady”. Podobny pogląd przedstawił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 23 stycznia 1996 roku II SA 2792/95 wskazując, że „Ustawa przekazała radom gmin uprawnienia w zakresie ustalenia liczby punktów sprzedaży napojów alkoholowych oraz zasad usytuowania tych punktów. Ustalenia w tym przedmiocie nie mogą być jednak dowolne, lecz muszą być podporządkowane realizacji celu ustawy, tj. m. in. ograniczenia dostępności alkoholu i tworzenia warunków motywujących powstrzymywanie się od spożywania alkoholu. Należy także przytoczyć pogląd wyrażony w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 grudnia 1993 r. (sygn. akt II SA 2088/93), w którym ww. sąd wskazał, iż „Poglądy radnych sugerujące zwalczanie pokątnego handlu alkoholem przez zwiększenie legalnych punktów jego sprzedaży należy ocenić krytycznie, gdyż w ten sposób ułatwia się a nie utrudnia dostęp do alkoholu. (…) Liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych musi wynikać z programu uwzględniającego aktywną realizację celu ustawy na terenie gminy”.

Zatem gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii powinien zawierać diagnozę skali problemów alkoholowych danej gminy. Diagnoza skali problemów alkoholowych danej gminy powinna uwzględniać ocenę czy problemy te mają charakter nasilający czy słabnący. Kryterium, jakim powinna kierować się gmina przy określaniu dopuszczalnej liczby zezwoleń jest dopasowanie liczby punktów sprzedaży napojów alkoholowych do szacownej skali problemów. Zmiana uchwały w przedmiocie maksymalnej liczby zezwoleń wyłącznie z uwagi na zapotrzebowanie, popyt na większą ilość punktów sprzedaży napojów alkoholowych, z uwagi na wniosek przedsiębiorcy (czy przedsiębiorców) jest niedopuszczalna.

(1) 2018. Alcohol consumption, harm and policy response fact sheets for 30 European countries. World Health Organization.

(2) Connor, J. L., K. Kypri, M. L. Bell, i K. Cousins. 2011. „Alcohol Outlet Density, Levels of Drinking and Alcohol-Related Harm in New Zealand: A National Study”. Journal of Epidemiology & Community Health 65(10):841–46.

(3) Campbell, Carla Alexia, Robert A. Hahn, Randy Elder, Robert Brewer, Sajal Chattopadhyay, Jonathan Fielding, Timothy S. Naimi, Traci Toomey, Briana Lawrence, i Jennifer Cook Middleton. 2009. „The Effectiveness of Limiting Alcohol Outlet Density As a Means of Reducing Excessive Alcohol Consumption and Alcohol-Related Harms”. American Journal of Preventive Medicine 37(6):556–69.

(4) Na podstawie wyników sprawozdania PARPA G-1 – Działalność samorządów lokalnych w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w 2018 r.”

Zasady usytuowania – odległość

W odpowiedzi na pytanie dotyczące możliwości ustalenia zakazu lokowania punktów sprzedaży w odległości do 10 m od placówek edukacyjnych i obiektów sakralnych, należy przede wszystkim przywołać wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 października 2021 r., w którym sąd ten uznał, że zasady usytuowania na terenie gminy punktów sprzedaży napojów alkoholowych powinny być zgodne z aksjologią ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, ale ponadto powinny uwzględniać uwarunkowania społeczne i urbanistyczne konkretnej gminy. NSA w przywołanym wyżej wyroku wskazał również, że „W tej sprawie nie poparto żadnymi konkretnymi argumentami zasadności dokonanej oceny w skardze kasacyjnej, że wprowadzona przez organ samorządu terytorialnego, w ramach przyznanej mu swobody prawotwórczej, regulacja zmierzająca do realizacji celu ustawy tj. ograniczenia dostępności alkoholu poprzez wprowadzenie minimalnej odległości usytuowania punktów sprzedaży i podawania napojów alkoholowych od miejsc chronionych, wykracza poza zakres przyznanej samorządowi samodzielności. Nie można z góry zakładać, że odległość 30 m jest zbyt bliska i niewystarczająca i stanowi ona podstawę prawną dla zakwestionowania zgodności z upoważnieniem ustawowym przedmiotowej uchwały Rady Gminy (…)”.

Nie podważając argumentacji NSA, dokonywanej na rzecz oceny wyroku stwierdzającego nieważność zapisów już przyjętej, konkretnej uchwały, w ocenie KCPU należy jednak wziąć pod uwagę, że zapisy uchwały powinny zapewniać rzeczywistą ochronę punktów uznanych za chronione na terenie danej gminy. Odległość 10 metrów nie stanowi realnej bariery między osobami spożywającymi napoje alkoholowe w restauracji czy barze (w szczególności w sytuacji, gdy przy lokalu usytuowany jest ogródek gastronomiczny) a szkołami czy innymi placówkami edukacyjnymi. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 10 marca 2020 r. o sygn. akt II GSK 1508/19: „Warunek ten spełnia taka odległość, która nie ułatwia dostępu do alkoholu, zwłaszcza nieletnim, gdyż wśród obiektów chronionych wymienione są szkoły oraz inne zakłady i placówki oświatowo – wychowawcze. Wystarczająco duża odległość od punktu sprzedaży alkoholu – a więc uniemożliwiająca szybkie dotarcie do punktu sprzedaży alkoholu – stanowi pewną faktyczną barierę łatwej dostępności do alkoholu. Odległość spełniająca warunek wystarczająco dalekiej od punktu sprzedaży alkoholu to także taka, która utrudnia wzrokowy kontakt z punktem sprzedaży alkoholu, a przez to obserwowanie zjawiska spożywania alkoholu na terenie punktu sprzedaży alkoholu lub terenie, na którym jest on usytuowany, jako swoistej zachęty do jego spożywania. Jeśli zaś odległość ta jest zbyt bliska to ułatwia ona dostęp do alkoholu, ale i prowadzi do kształtowania określonego (niewłaściwego) sposobu i warunków jego spożywania. Jako wspierający ten pogląd argument wskazać należy przyjmowane w praktyce odległości między punktem sprzedaży alkoholu a obiektami chronionymi. Analiza orzecznictwa sądowego prowadzi bowiem do wniosku, że odległość ta w poszczególnych przypadkach wynosi 50 m a nawet 60 m między obiektami, z tym, że przy tej odległości sporny był przyjęty przez radę sposób jej mierzenia (por. wyrok NSA z dnia 17 maja 2018 r., sygn. akt II GSK 2934/16, wyrok NSA z dnia 23 stycznia 2018 r., sygn. akt II GSK 2212/17, Lex nr 249103). Natomiast odległość 10 m, 15 m czy 20 m jest w orzecznictwie uznawana za niewystarczającą dla zagwarantowania celów ustawy (przykładowo wyrok WSA w Białymstoku z dnia 4 września 2019 r., sygn. akt I SA/Bk 321/19, Lex nr 2719827, wyrok WSA w Szczecinie z dnia 17 maja 2018 r., sygn. akt. II SA/Sz 236/18, wyrok WSA w Lublinie z dnia 24 września 2013 r., sygn. akt. III SA/Lu 335/13, wyrok WSA w Łodzi z dnia 28 grudnia 2017 r., sygn. akt III SA/Łd 755/17 i z dnia 28 marca 2014 r., sygn. akt III SA/Łd 1122/13; publ. www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Dopuszczona w zaskarżonej uchwale minimalna odległość punktów sprzedaży alkoholu od obiektów, chronionych (15 m) może oznaczać bliskie, bezpośrednie sąsiedztwo z tymi obiektami, co w oczywisty sposób kłóci się z koniecznością realizowania obowiązku ograniczania łatwej dostępności do alkoholu, w szczególności w stosunku do osób nieletnich. Nie tylko nie ograniczają one dostępności do alkoholu, ale i nie tworzą warunków choćby motywujących do powstrzymywania się od jego spożycia, co stoi w oczywistej sprzeczności z celem ustawy, którym jest wychowanie w trzeźwości oraz przeciwdziałanie alkoholizmowi, zatem brak stwarzania warunków ułatwiających dostęp do alkoholu”.

W odniesieniu natomiast do możliwości przyjęcia różnych odległości od punktów chronionych od punktów sprzedaży detalicznej i gastronomicznej należy wskazać, że w tym zakresie również istotne jest uzasadnienie przyjęcia takich regulacji. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu do wyroku z dnia 6 listopada 2020 r. w sprawie o sygn. akt II GSK 296/20: „Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela natomiast poglądu Sądu I instancji, że nie ma ani potrzeb ani możliwości dokonania rozróżnienia punktów sprzedaży napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży od punktów sprzedaży i podawania napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejscu sprzedaży. Zgodnie z art. 12 ust. 3 u.ww.t. rada gminy ustala, w drodze uchwały, zasady usytuowania na terenie gminy miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych. Z redakcji przepisu wynika, że uchwalenie tej uchwały jest obligatoryjne, natomiast nie wskazuje na brak możliwości rozróżnienia punktów sprzedaży napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży od punktów sprzedaży i podawania napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejscu sprzedaży, jeżeli uwarunkowaniami lokalne za tym przemawiają”.

W zakresie pytania o możliwość ustalenia w uchwale w sprawie zasad usytuowania odległości między punktami sprzedaży, należy wskazać, że chociaż nie ma przeszkód formalnych do przyjęcia takiej regulacji ze względu na redakcję art. 12 ust. 3 powyższej ustawy, to jednak zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie wskazuje się na konieczność przyjęcia zasad usytuowania punktów sprzedaży względem obiektów chronionych, a nie względem innych punktów sprzedaży („W tym zakresie można powołać wyrok NSA z 17.05.2018 r., II GSK 3190/16, LEX nr 2501932, zgodnie z którym przez zasady usytuowania należy rozumieć położenie punktów sprzedaży względem innych obiektów użyteczności publicznej, jak też innych obiektów, które rada uzna za zasługujące na szczególną ochronę. Wskazówką co do kwalifikacji tych obiektów chronionych przez radę gminy mogą być także odpowiednio postanowienia art. 14 u.w.t.p.a.” – I. Niżnik-Dobosz [w:] M. Koszowski, I. Niżnik-Dobosz, Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Komentarz, Warszawa 2020, art. 12).

Inne

Zezwolenie na uprawę konopi włóknistych

Zgodnie z art. 45 ust. 3 ustawy z dnia z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2020 r. poz. 2050, z późn. zm.), uprawa konopi włóknistych może być prowadzona:

1) na potrzeby włókiennicze, chemiczne, celulozowo-papiernicze, kosmetyczne, farmaceutyczne i energetyczne;
2) na potrzeby nasiennictwa i naukowo-badawcze;
3) w celu hodowli odmian konopi włóknistych, rekultywacji i remediacji gruntów;
4) na cele spożywcze, weterynaryjne, paszowe, pszczelarskie, nawozowe i izolacyjne;
5) na potrzeby produkcji materiałów kompozytowych, materiałów budowlanych i naturalnych środków ochrony roślin.

Producent konopi włóknistych może, zgodnie z art. 47a ust. 3 tej ustawy prowadzić działalność w zakresie uprawy konopi włóknistych, jeżeli:

1) nie był karany za popełnienie przestępstwa, o którym mowa w art. 63 lub art. 64, lub wykroczenia, o którym mowa w art. 65 pkt 1 – w przypadku prowadzenia działalności w zakresie uprawy maku lub konopi włóknistych;
2) dysponuje pomieszczeniem zabezpieczonym przed kradzieżą torebki (makówki), o której mowa w art. 48 ust. 1 – w przypadku prowadzenia działalności w zakresie uprawy lub skupu maku innego niż mak niskomorfinowy;
3) dysponuje środkiem transportu zabezpieczonym przed kradzieżą torebki (makówki), o której mowa w art. 48 ust. 1 – w przypadku prowadzenia działalności w zakresie skupu maku innego niż mak niskomorfinowy.

Ponadto, zgodnie z art. 47a ust. 4 pkt 1 tej ustawy, oprócz powyższych warunków producent konopi włóknistych może prowadzić działalność w zakresie uprawy tych konopi, jeżeli zastosuje materiał siewny maku lub konopi włóknistych kategorii elitarny albo kategorii kwalifikowany w rozumieniu przepisów o nasiennictwie.

Wśród powyższych warunków nie ma co prawda wymienionej przesłanki „zgody sąsiadów” lub podobnej, jednak należy wskazać, że uprawa konopi włóknistych nie jest objęta obowiązkiem uzyskania zezwolenia. Działalność taka prowadzona jest na podstawie wpisu do rejestru producentów konopi włóknistych (zgodnie z art. 47 ust. 2 powyższej ustawy). Rejestr ten prowadzi (tj. również dokonuje na wniosek wpisu do tego rejestru) dyrektor oddziału terenowego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania albo siedzibę podmiotu zamierzającego uprawiać konopie włókniste, a w przypadku podmiotu niemającego miejsca zamieszkania albo siedziby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – dyrektor oddziału terenowego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa właściwy ze względu na miejsce prowadzenia działalności. Jeżeli działalność wymagająca uzyskania wpisu do rejestru konopi włóknistych jest prowadzona na obszarze właściwości więcej niż jednego dyrektora oddziału terenowego Krajowego Ośrodka, wniosek składa się do jednego z tych dyrektorów (art. 47b ust. 1 powyższej ustawy).
Wobec powyższego właściwe będzie skierowanie pisma w tej sprawie do właściwego organu oraz powiadomienie podmiotu wnoszącego o przesłaniu sprawy zgodnie z właściwością.