Najczęściej zadawane pytania

Stanowisko w sprawie wynagrodzenia pełnomocnika ds. profilaktyki zajęła Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Warszawie w wystąpieniu pokontrolnym LWA-4114-05-06/2011 I/l 1/005. NIK wskazała m.in., że mimo iż zasady wynagradzania Pełnomocnika zostały określone w Gminnych Programach, to było to, zdaniem NIK, niezgodne z art. 4′ ust. 5 ustawy 
o wychowaniu w trzeźwości, który upoważnia do określenia w gminnych programach rozwiązywania problemów alkoholowych jedynie zasad wynagradzania członków gminnych komisji.

W swoim stanowisku zawartym w Informacji o wynikach kontroli – „Realizacja i wykorzystanie przez samorządy województw i gmin dochodów z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych” Nr ewid. 27/2013/P/l2/165/LPO NIK zakwestionowała legalność kwalifikowania wynagrodzeń pełnomocników burmistrzów (prezydentów miast) i innych pracowników skontrolowanych jednostek wykonujących czynności związane z administrowaniem sprawami z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom oraz kosztów administracyjnych związanych z działalnością gminnych komisji profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, jako koszty realizacji zadań określonych w art. 4′ ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości”.

Ponadto wskazać należy, że osoba pełniąca funkcję Pełnomocnika, aby wykonywać powierzone jej obowiązki powinna być zatrudniona w ramach struktur urzędu ze środków budżetowych przeznaczonych na funkcjonowanie gminy.

Organizowanie festynów i innych wydarzeń akcyjnych jest nieskuteczną formą oddziaływań profilaktycznych, gdyż nie prowadzą one do skutecznej zmiany zachowań. Wszelkie działania polegające na organizowaniu dzieciom i młodzieży czasu wolnego np. kółko fotograficzne, taneczne także nie wpływają niestety na ograniczenie spożywania alkoholu. Działania które opierają się na strategii informacyjnej oraz ukierunkowane na wzbudzaniu lęku przed konsekwencjami czy uzależnieniem również nie mają potwierdzonej skuteczności i tym samym nie są rekomendowane do finansowania z środków pochodzących na sprzedaż napojów alkoholowych.

Nie rekomenduje się również w ramach profilaktyki uniwersalnej realizacji działań 
o charakterze sportowym. Tego typu działania nie spełniają bowiem standardów obowiązujących w uniwersalnej profilaktyce zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży opartej na naukowych podstawach.

Jednym z celów działań w ramach gminnego programu powinna być realizacja skutecznej profilaktyki, a za taką należy uznać opartą na naukowych podstawach. Powinno się zmierzać w realizacji gminnych programów do wdrażanie działań profilaktycznych opartych na wiodących strategiach profilaktycznych (wzmacnianie umiejętności życiowych dzieci / młodzieży, edukacja normatywna, mentoring, wzmacnianie umiejętności wychowawczych). Elementem takiego programu, jako strategia uzupełniająca, mogłyby być zajęcia zgodne ze strategią alternatyw (np. sportowe).

Pozalekcyjne zajęcia sportowe, mogą być jedynie elementem szkolnych programów profilaktycznych i powinny zawierać zasady postępowania zapisane w formie regulaminu zajęć (m.in.: zakaz używek, przeklinania, reguły fair play, uczenie rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie z trudnymi emocjami, ponoszenia konsekwencji decyzji, komunikacji w grupie itp..
Bardziej szczegółowe informacje na temat standardów, znajdziecie Państwo m.in. na stronie poświęconej programom rekomendowanym.

Sporządzanie diagnozy problemów alkoholowych wynika m.in. z konieczności monitorowania potrzeby ograniczania dostępności fizycznej, zgodnie z art. 12 ust. 7 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.) „maksymalna liczba zezwoleń, o której mowa w ust. 1, usytuowanie miejsc sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych oraz godziny sprzedaży napojów alkoholowych uwzględniają postanowienia gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych”.

Jakkolwiek w ww. przepisie nie odniesiono się bezpośrednio do wymogu tworzenia diagnozy problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, to warto wskazać, że jest ona niezbędna do oceny do skali i zakresu problemów, w konsekwencji zapewnić możliwość prowadzenia lokalnej polityki w sposób celowy i adekwatny, a do tego opracowanie diagnozy wydaje się konieczne. Polityka wobec alkoholu na terenie gminy, powinna być prowadzona tak aby przeciwdziałać realnym występującym problemom społecznym.

Ponadto diagnoza pozwala ustalić limity zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych czy zasady usytuowania miejsc sprzedaży napojów alkoholowych, tak, aby realnie wpływały na ograniczanie problemów związanych ze spożywaniem alkoholu.

Warto także wskazać, że gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii ma być elementem strategii problemów społecznych (zgodnie z 4 1 ust 2 ww. ustawy) co skutkuje potrzebą diagnozy problemów społecznych. Zgodnie z art. 16 b z ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2021 r. poz. 2268, z późn. zm.)

1. Gmina i powiat opracowują strategię rozwiązywania problemów społecznych, a samorząd województwa strategię w zakresie polityki społecznej.
2. Strategia, o której mowa w ust. 1, zawiera w szczególności:
   1. diagnozę sytuacji społecznej;
   2. prognozę zmian w zakresie objętym strategią;
   3. określenie: celów strategicznych projektowanych zmian, kierunków niezbędnych działań, sposobu realizacji strategii oraz jej ram finansowych, wskaźników realizacji działań.

Natomiast zgodnie z art. 17 ust.1 ustawy o pomocy społecznej do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka.

Zatem ze środków pochodzących z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, na potrzeby konstruowania gminnego programu, można sfinansować diagnozę w obszarach problemów alkoholowych, narkotykowych i uzależnień behawioralnych.

Diagnoza ma na celu określenie rozmiarów problemów alkoholowych, narkotykowych na terenie gminy w tym zbadanie reakcji społecznych i instytucjonalnych w ten problem. Jednakże przepisy prawa nie określają częstotliwości przeprowadzania diagnozy. Dobrą praktyką jest aby przygotowywać diagnozę nie rzadziej niż raz na 5 lat, tak aby gminny program poprzez realizację zadań stanowił odpowiedź na aktualnie istniejące problemy na terenie danej gminy w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii.

Zagospodarowanie czasu wolnego stanowi uzupełniającą strategię profilaktyczną oznacza to, że stosowana samodzielnie nie wpływa skutecznie na ograniczenie czy eliminację danego zachowania ryzykownego. Natomiast zastosowane razem ze strategiami wiodącymi wzmacniają ich pozytywne działanie.

Warto wskazać, że wiodące strategie profilaktyczne to takie, których zastosowanie w programie przynosi pożądane i udokumentowane w badaniach zmiany w zachowaniu młodych ludzi. Należą do nich: rozwijanie umiejętności życiowych, edukacja normatywna, rozwijanie umiejętności rodziców, włączanie naturalnych mentorów, budowanie więzi ze szkołą.

Zaleca się zatem, aby wdrażać programy o potwierdzonej skuteczności znajdujące się bazie rekomendowanych programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego zachęcamy do skorzystania z bazy na stronie.
Więcej na temat skutecznych strategii profilaktycznych w szczególności stosowanych wśród dzieci i młodzieży.

Sprzęty do badania zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu lub narkotesty nie mogą być finansowane zarówno z funduszu przeznaczonego na realizację gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii jak i ze środków przeznaczonych na działania mające na celu realizację lokalnej międzysektorowej polityki przeciwdziałania negatywnym skutkom spożywania alkoholu.

Ich zakup związany jest z realizacją zadań statutowych związanych z zabezpieczeniem porządku publicznego, którego finansowanie należy do zadań własnych gminy wynikających z ustawy o samorządzie gminnym gdzie zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt. 14 „Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli (…)”. Nie ma przy tym znaczenia czy obywatel jest osobą będącą pod wpływem alkoholu bądź innych środków prsychoaktywnych. Bezpieczeństwo publiczne powinno być zapewnione wszystkim obywatelom.

Warto wspomnieć, że kontrola trzeźwości, lub badanie na obecność innych środków psychoaktywnych, prowadzona przez funkcjonariusza Policji może nieść za sobą sankcje karne, co za tym idzie jest to działanie prewencyjno – kontrolne czego nie należy utożsamiać skuteczną strategią profilaktyktyczną.

Natomiast możliwym byłoby dofinansowanie ze środków pochodzących z opłat za zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych bądź ze środków z tzw. małpek zakupu alkomatu, który zostałby ogólnie udostępniony dla mieszkańców miasta/gminy w celu samodzielnego sprawdzania stanu trzeźwości (bez obecności służb).

Pozytywnym aspektem takiego rozwiązania jest fakt, iż osoby kontrolują swój stan trzeźwości dobrowolnie, co w szerszej perspektywie prowadzi do zwiększenia ich samokontroli. Takie rozwiązanie wchodzi w zakres działań profilaktycznych. Jego sfinansowanie uwarunkowane jest wpisaniem tego typu zadań do gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii. Zadanie to wydaje się również wpisywać w zakres zadań z obszaru międzysektorowej polityki przeciwdziałania negatywnym skutkom spożywania alkoholu.

Jednakże trzeba przy tym pamiętać o prawidłowym serwisowaniu sprzętu (co również może być finansowane z funduszu przeznaczonego na realizacje gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii ), tak aby osoba korzystająca z urządzenia mogła rzetelnie sprawdzić, swój stan trzeźwości. Jakkolwiek dane uzyskanez tego urządzenia mają charakter informacyjny, to błędne wskazanie wyniku pomiaru może nieść za sobą daleko idące konsekwencje dla osób sprawdzających swój stan trzeźwości.