Zatrzymać falę inicjacji alkoholowej wśród nieletnich – Fundacja ,,To Się leczy” podejmuje ważną inicjatywę
Picie alkoholu przez młodzież to poważny problem, który niepokoi wielu specjalistów, rodziców oraz obywateli. Fundacja „To Się Leczy”, powołała Grupę Ekspercką ds. Ograniczenia Inicjacji Alkoholowej Nieletnich skupiającą wybitnych ekspertów m.in. prof. Marcina Wojnara, kierownika Katedry i Kliniki Psychiatrycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz dr Aleksandrę Lewandowską, konsultant w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży.
Eksperci postawili sobie za cel opracowanie konkretnych rekomendacji systemowych pozwalających na skuteczniejsze zapobieganie wczesnym inicjacjom alkoholowym (https://www.pap.pl/mediaroom/eksperci-lacza-sily-zatrzymac-fale-inicjacji-alkoholowej-wsrod-nieletnich-pracuja-nad)
Powołując się m.in. na raport z badania ESPAD przeprowadzonego przez IPiN w 2024 r. na zlecenie Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom ze środków NFZ (link do konferencji prasowej prezentującej wyniki badania ESPAD https://youtu.be/1p6HYppxQ28 raport z badania https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2025/03/Raport-ESPAD-2024-POLSKA.pdf) eksperci wskazują, że choć ogólny trend w konsumpcji napojów alkoholowych jest korzystny, ponieważ obserwujemy zmniejszanie się odsetka młodzieży deklarującej picie napojów alkoholowych, to nadal wskaźniki te są bardzo wysokie. Wymagane jest zatem podjęcie bardziej stanowczych działań, które mogłyby w sposób jednoznaczny przyczynić się do ograniczenia zjawiska picia alkoholu przez młodzież i co za tym idzie ograniczyć wiele negatywnych konsekwencji wynikających z picia alkoholu w okresie adolescencji.
Ryc. 1 Odsetki uczniów w wieku 15-16 lat , którzy pili napoje alkoholowe w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem, ESPAD, 2024
Wśród niepokojących zjawisk na pewno należy zwrócić uwagę na spożywanie alkoholu przez młodzież za zgodą rodziców. Wyniki badań ESPAD przeprowadzone na ogólnopolskiej próbie 15-16 latków wskazują, że ponad jedna czwarta uczniów spotyka się z pozwoleniem rodziców na picie napojów alkoholowych. Dane te muszą niepokoić, w szczególności, że dotyczą osób niepełnoletnich wobec których paradygmat abstynencyjny jest najbardziej pożądanym podejściem. Tym bardziej, że wnioski z wielu badań konsekwentnie wykazują, że picie alkoholu za pozwoleniem rodziców w okresie adolescencji zwiększa ryzyko szkód i picia w okresie młodym dorosłym.
W ostatnio opublikowanych wynikach longituidalnego, trwającego 9 lat badania, przeprowadzonego na 387 osobowej próbie amerykańskich nastolatków, którzy w momencie rekrutacji do badania mieli 11 lub 12 lat stwierdzono występowanie silnego związku między przyzwoleniem rodziców na spożywanie alkoholu w okresie dojrzewania a zwiększoną częstotliwością i ilością spożywanego alkoholu, objawami zaburzeń związanych z używaniem alkoholu i szkodami związanymi z alkoholem w młodym wieku dorosłym. W badaniu kontrolowano zestaw zmiennych mogących mieć wpływ na zachowania związane z piciem alkoholu na poziomie indywidualnym, rówieśniczym i rodzinnym, zgodnie z rozwojową teorią ekologiczną (Bronfenbrenner, 1979).
Badanie wykazało również, że dokładny wiek dzieci, w którym rodzice pozwolili im pić, „nie był związany z późniejszymi wynikami używania alkoholu, co sugeruje jednolity efekt ryzyka związany z pozwoleniem rodziców na picie”.
Wyniki cytowanych badań podkreślają potrzebę kierowania do rodziców jasnego przekazu edukacyjnego, wskazującego na ryzyka związane ze spożywaniem alkoholu za ich pozwoleniem przez ich nastoletnie dzieci[i].
Związek pomiędzy ekspozycją na reklamę napojów alkoholowych a poziomem konsumpcji tych napojów był analizowany przez wielu badaczy. Z analiz tych jednoznacznie wynika, że reklama, często przybierająca formę agresywnego marketingu, ma wpływ na konsumpcję alkoholu we wszystkich grupach wiekowych, ale grupą szczególnie podatną są osoby młode. Relacja pomiędzy presją marketingową na osoby młode a poziomem konsumpcji alkoholu oraz ryzykiem rozpoczęcia nałogowego picia jest rzetelnie udowodniona. Wyniki długofalowych badań obserwacyjnych (trwających od 8 do 96 miesięcy) na młodzieży w wieku 10–21 lat jednoznacznie wskazują, iż obecność alkoholu w reklamach telewizyjnych, teledyskach, utworach muzycznych, przy stoiskach z alkoholem podczas wydarzeń sportowych i kulturalnych przyczynia się do wzrostu ryzyka inicjacji alkoholowej, a także zwiększa spożycie alkoholu.
Dlatego WHO podkreśla, że rządy powinny rozważyć nałożenie ograniczeń na tę formę reklamy, zwłaszcza w celu ochrony dzieci i młodzieży.
W tym kontekście warto przyjrzeć się reklamie piwa bezalkoholowego lub innych podobnych napojów. Na zagrożenia płynące z reklamy piwa bezalkoholowego zwracają uwagę eksperci współpracujący z Fundacją ,,To Się leczy”. Sięgając do doświadczeń międzynarodowych, pytanie o to, jak młodzież postrzega reklamy napojów bezalkoholowych, które mają podobny wygląd, a nawet smak, jak napoje alkoholowe określonych marek zostało postawione przez badaczy z Flinders Health and Medical Institute (FHMRI) z Australii. Wyniki badania wskazują, że nastolatkowie postrzegają takie napoje bezalkoholowe, raczej jako rodzaje napojów alkoholowych, niż bezalkoholowych. To oznacza, że ekspozycja na reklamę takich napojów może wspierać wczesną inicjację alkoholową, nawet jeśli literalnie odnosi się do bezalkoholowych form tych napojów.
Wnioski z tego badania mogą budzić duży niepokój także w świetle udokumentowanego związku, jaki występuje pomiędzy częstotliwością ekspozycji na reklamę napojów alkoholowych, a konsumpcją napojów alkoholowych przez młodzież. Wnioski z badań dostarczają argumentów za wprowadzeniem ograniczeń w reklamie, a także szerzej w dostępie do tych napojów, zwłaszcza dla młodzieży[ii].
Na zakończenie warto przypomnieć, że wg WHO[iii] najskuteczniejsze w zapobieganiu problemom alkoholowym są regulacje reglamentacyjne alkoholu i polityka akcyzowa utrzymująca jego ceny na odpowiednio wysokim poziomie tj. w szczególności:
- ograniczenie dostępności ekonomicznej poprzez odpowiednią politykę cenową wobec alkoholu,
- ograniczenie dostępności fizycznej, czyli m.in. limitowana liczba punktów sprzedaży alkoholu i ich godzin otwarcia,
- zakazy i ograniczenia reklamy i promocji napojów alkoholowych i egzekwowanie prawa w tym zakresie,
- opracowanie i egzekwowanie rozwiązań dla kierowców pod wpływem alkoholu,
- ułatwienie dostępu do badań przesiewowych, krótkich interwencji i leczenia.
Powyższe strategie powinny być wspierane przez działania profilaktyczne i edukacyjne. Skuteczna polityka wobec alkoholu obejmuje zarówno działania kontrolne i ograniczające dostęp do alkoholu określone w przepisach prawa jak i działania profilaktyczne, edukacyjne czy wreszcie leczenie osób uzależnionych. Wszystkie te elementy powinny być uwzględnione w kompleksowej polityce wobec alkoholu.
dr n. med., Bogusława Bukowska, Zastępca Dyrektora wykonująca zadania Dyrektora KCPU
[i] Pereda B., Caluda Perdue N., Levy S., Zhang L., Colder C.R. Age of onset of adolescent alcohol use with parental permission and its impact on drinking and alcohol-harms in young adulthood: A longitudinal study. Addictive BehaviorsVolume 164, Maj 2025 https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2025.108271
[ii] Bartram A., Mittinty M.,, Md Abdul Ahad, Bogomolova S., Dono J., Brownbill A. L., Harrison A., N., Garcia J., Glavinic I., May M., Bowden J. Alcohol advertising in disguise: Exposure to zero-alcohol products prompts adolescents to think of alcohol—Reaction time experimental study. International Journal of Drug Policy. Volume 139, Maj 2025 https://doi.org/10.1016/j.drugpo.2025.104753
[iii] World Health Organization, 2018. Global Status Report on Alcohol and Health 2018 oraz The SAFER https://www.who.int/initiatives/SAFER)